Bài 2: Làm thế nào để Cửa Nam trở thành không gian hội tụ di sản và phát triển công nghiệp văn hóa?

 Từ vùng ký ức đô thị đến trung tâm văn hóa mới

 Theo họa sĩ Nguyễn Thế Sơn – giảng viên ngành Nghệ thuật Thị giác, Trường Khoa học Liên ngành và Nghệ thuật, Đại học Quốc gia Hà Nội, phường Cửa Nam là “cửa ngõ giao thoa Đông – Tây của Hà Nội”, nơi in đậm dấu ấn quy hoạch đô thị thời Đông Dương. Đây không chỉ là không gian kiến trúc mà còn là ký ức của một Hà Nội hiện đại đầu thế kỷ XX.

 Từng giữ vai trò là cầu nối giữa trung tâm hành chính và các vùng phía Nam Thủ đô, khu vực Cửa Nam tích hợp nhiều yếu tố đô thị đặc sắc như: các làng nghề truyền thống, ga Hàng Cỏ, trung tâm triển lãm quốc tế cũ… Những thành tố này góp phần tạo nên một cấu trúc đô thị mở, nơi hiện đại giao thoa với bản địa. Theo ông Thế Sơn, việc bảo tồn lớp ký ức đô thị và linh hoạt chuyển đổi công năng các công trình kiến trúc di sản chính là hướng đi phù hợp để kiến tạo một trung tâm văn hóa - thương mại mới ngay trong lòng phố cũ.

Trước tiềm năng đó, hoạ sĩ Thế Sơn đề xuất các công trình công quyền sau sắp xếp về chức năng hành chính có thể được chuyển đổi thành không gian văn hóa cộng đồng, phù hợp với xu hướng phát triển đô thị bền vững trên thế giới.

“Tại Singapore, Paris hay Berlin, các tòa nhà hành chính cũ thường được cải tạo thành bảo tàng, trung tâm sáng tạo, trường đại học… Những công trình đó giữ ký ức đô thị, nhưng sống lại bằng chức năng mới”, họa sĩ Thế Sơn phân tích.

 Cửa ngõ sáng tạo xanh giữa lòng Thủ đô

 Từ góc nhìn không gian quy hoạch kiến trúc, TSKH.KTS. Ngô Viết Nam Sơn – Chủ tịch NgoViet Architects & Planners cho rằng Cửa Nam hội tụ đầy đủ điều kiện để trở thành hạt nhân công nghiệp văn hóa của Hà Nội. Đây là một phần quan trọng của khu trung tâm di sản, được quy hoạch bài bản từ thời Pháp, với nhiều công trình văn hóa kiến trúc có giá trị, cảnh quan hài hòa và không gian đô thị thân thiện với người đi bộ.

 Theo KTS. Ngô Viết Nam Sơn, đây là khu vực nên định hướng quy hoạch cần tập trung chỉnh trang, bảo tồn và khai thác giá trị di sản. Cả phường có thể trở thành khu phố đi bộ quy mô lớn, kết hợp giao thông xanh như xe buýt điện, xe đạp công cộng, và hạn chế phát triển công trình cao tầng. Bên cạnh đó, việc tổ chức lại các khu phố nghệ thuật, quán cà phê di sản, không gian triển lãm… kết nối với các di tích như Bảo tàng Lịch sử Quốc gia, chùa Quán Sứ, Nhà thờ Hàm Long... sẽ không chỉ nâng tầm giá trị khu vực về mặt gìn giữ di sản, mà còn truyền cảm hứng sáng tạo để hình thành các sản phẩm và hoạt động văn hóa mới mang bản sắc thế kỷ XXI.

Trong đó, có thể tận dụng lợi thế các trường đại học như ĐH Dược, ĐH Mỹ thuật để quy hoạch cả khu vực xung quanh để hình thành “khu phố đại học” – nơi giao lưu giữa sinh viên và cộng đồng, tương tự mô hình các khu Latin ở Paris. Đây sẽ là không gian vừa học thuật vừa sáng tạo, kết nối hiệu quả giữa tri thức và đời sống.

Sự phát triển hệ thống đường sắt cũng là cơ hội, các khu vực xung quanh ga có thể phát triển thành “khu phố văn hóa ga đường sắt” với các  tổ hợp dịch vụ thương mại, khách sạn, giải trí, tạo ra điểm nhấn mang đậm bản sắc văn hóa Cửa Nam – Hoàn Kiếm.

Nhấn mạnh kiến trúc bền vững là yếu tố then chốt, ông Nam Sơn cho rằng, việc trả lại vỉa hè cho người đi bộ, tổ chức không gian đường phố thuận tiện hơn, thêm điểm thuê xe đạp, cải tạo các giao lộ bằng trồng hoa, lắp bảng giới thiệu di sản… là những giải pháp cụ thể để cải thiện không gian đô thị và nâng cao trải nghiệm văn hóa cho cả cộng đồng cư dân cũng như du khách.

Tuy nhiên, theo KTS. Nam Sơn, để công nghiệp văn hóa không chỉ là khẩu hiệu mà trở thành động lực thúc đẩy nền kinh tế phát triển. Cần có sự quan tâm sâu sát từ Nhà nước, sự chung tay của doanh nghiệp và người dân và các chính sách thúc đẩy hợp tác công - tư một cách hiệu quả. Đầu tư hạ tầng, tạo điều kiện cho các hoạt động sáng tạo, tổ chức lễ hội văn hóa nghệ thuật thường xuyên, hợp tác với các bảo tàng, trường nghệ thuật, nghệ sĩ, sinh viên... là hướng đi cần thiết để biến Cửa Nam thành một khu vực kiểu mẫu về phát triển công nghiệp văn hóa tại Việt Nam.

 Cần thiết chế văn hóa hiện đại, đương đại xứng tầm

 Họa sĩ Phạm Hà Hải (Hội Mỹ thuật Việt Nam) nhận định, một trong những thiếu hụt đáng kể của Hà Nội hiện nay là không gian dành cho nghệ thuật hiện đại, đương đại. Trong khi Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam chủ yếu trưng bày di sản truyền thống, thì các tác phẩm thị giác mới chưa có điểm đến chuyên biệt.

Họa sĩ Phạm Hà Hải đặc biệt ấn tượng với cách tổ chức các chuyên đề tại Bảo tàng Nghệ thuật Quốc gia Osaka. Mỗi chuyên đề được chọn lọc kỹ lưỡng (gián tuyển), có chiều sâu nghiên cứu và được trưng bày theo từng mốc thời gian cụ thể của từng năm.

 Theo ông, phường Cửa Nam với vị trí trung tâm, mật độ dân cư ổn định và kết nối giao thông thuận tiện là nơi lý tưởng để xây dựng Bảo tàng Nghệ thuật hiện đại và đương đại. Các địa điểm tiềm năng như Ga Hà Nội, Cung Văn hóa Hữu nghị Việt – Xô có thể trở thành trung tâm triển lãm- giao lưu nghệ thuật, tạo thành một vành đai kết nối từ Văn Miếu Quốc tử giám đến Hoàng Thành Thăng Long.

“Không chỉ là nơi lưu trữ, bảo tàng này còn cần là không gian giáo dục, trải nghiệm và tương tác, phục vụ học sinh, sinh viên và công chúng, đồng thời kết nối quốc tế qua các sự kiện, hội thảo, trưng bày”, hoạ sĩ Hà Hải nhấn mạnh.

 Thanh Tâm – Hương Giang