Cần thiết ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong lĩnh vực trợ giúp pháp lý

Theo Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý (PBGDPL & TGPL), việc xây dựng, khai thác hồ sơ điện tử vụ việc TGPL và cơ sở dữ liệu TGPL được quy định tại khoản 3, Điều 39 Luật TGPL 2017. Thực hiện quy định của Luật, từ năm 2019, Bộ Tư pháp đã xây dựng và triển khai Hệ thống quản lý tổ chức và hoạt động TGPL.

Đến nay, Hệ thống đã giúp các Trung tâm TGPL nhà nước, các tổ chức tham gia TGPL trong việc cập nhật hồ sơ vụ việc TGPL, thông tin tổ chức, nhân sự tại các tổ chức thực hiện TGPL. Hệ thống này được xem là công cụ nền tảng để giúp các tổ chức thực hiện TGPL và các cơ quan quản lý TGPPL ở trung ương và địa phương giám sát, thẩm định và đánh giá chất lượng, hiệu quả công tác TGPL trên toàn quốc

Đồng thời bước đầu thực hiện kết nối, chia sẻ với Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, theo Quyết định số 06/QĐ-TTg ngày 6/1/2022 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án Phát triển ứng dụng dữ liệu về dân cư, định danh và xác thực điện tử phục vụ chuyển đổi số quốc gia giai đoạn 2022 - 2025 có tầm nhìn đến 2030.

Ngày 9/11/2022, Ban Chấp hành Trung ương đã ban hành Nghị quyết số 27-NQ/TW về tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới, trong đó, có chỉ đạo "hiện đại hóa, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong hệ thống TGPL" tại điểm 7 Mục IV Nhiệm vụ, giải pháp.

Nghị quyết số 66-NQ/TW ngày 30/4/2025 của Bộ Chính trị về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật, đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới chỉ rõ: "Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số, chuyển đổi số đồng bộ trong hoạt động PBGDPL&TGPL…". Do đó, việc tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động TGPL là rất cần thiết để thực hiện chủ trương của Đảng, đồng thời nâng cao hiệu quả công tác quản lý nhà nước với công tác này.

Nhấn mạnh việc ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động TGPL là xu hướng tất yếu, góp phần mở rộng khả năng tiếp cận công lý cho người dân, đặc biệt là nhóm yếu thế, bà Nguyễn Thị Thu Hà, đại diện Đoàn Luật sư TP Hà Nội cho rằng cần sớm xây dựng mạng lưới TGPL số toàn quốc, cho phép người dân tra cứu, đăng ký và theo dõi hồ sơ trực tuyến. Hệ thống này phải đảm bảo tính thân thiện, dễ sử dụng, để ngay cả người khuyết tật, khiếm thính, khiếm thị cũng có thể tiếp cận và sử dụng thuận lợi.

Bà Hà đề xuất, nên thí điểm mô hình TGPL ảo, hỗ trợ người dân xác định điều kiện được TGPL, hướng dẫn biểu mẫu, gửi hồ sơ trực tuyến. Hệ thống này vẫn có sự kiểm duyệt của con người để bảo đảm tính chính xác, tin cậy, giúp quy trình tiếp nhận và xử lý hồ sơ được hiệu quả hơn.

Cùng với đó, bà nhấn mạnh việc tăng cường các phương tiện truyền thông đa dạng, tận dụng nền tảng mạng xã hội, truyền hình, di động để lan tỏa kiến thức pháp luật sâu rộng trong cộng đồng, góp phần nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật của người dân.

Theo bà Hà, tăng cường nguồn lực cho TGPL không chỉ là bổ sung về tài chính hay nhân lực, mà còn là sắp xếp, phân bổ lại nguồn lực hợp lý, phát huy đúng thế mạnh của từng chủ thể. Khi người yếu thế được tiếp cận TGPL kịp thời, được bảo đảm quyền tiếp cận công lý, “không ai bị bỏ lại phía sau”, thì TGPL mới thật sự trở thành “cầu nối” giữa pháp luật và đời sống, góp phần xây dựng một Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa mang tính nhân văn, do dân và vì dân.

Đại diện Công ty LuatVietnam, ông Trần Văn Trí cho rằng việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong lĩnh vực TGPL mở ra hướng tiếp cận mới, giúp người dân được hỗ trợ nhanh chóng và kịp thời hơn. Theo ông, khi người dân có nhu cầu TGPL, yếu tố quan trọng nhất là sự phản hồi tức thời. Tuy nhiên, với quy trình hiện nay, việc xác định đối tượng được hưởng TGPL còn mất nhiều thời gian và chưa thực sự đáp ứng yêu cầu thực tiễn.

Ông dẫn chứng, nếu hệ thống được tích hợp công nghệ nhận diện qua ứng dụng, chẳng hạn kết nối với VNeID hoặc các hình thức xác thực khác thì người dân khi cài đặt và đăng ký tài khoản đã có thể được xác minh trước là đối tượng được trợ giúp. Nhờ đó, việc tiếp cận thông tin và nhận hỗ trợ sẽ diễn ra nhanh gọn, thuận tiện hơn rất nhiều.

Bên cạnh đó, AI còn có thể đóng vai trò như một “trợ lý pháp luật” ban đầu, giúp người dân tham khảo, tìm hiểu vấn đề của mình trước khi cần đến sự can thiệp trực tiếp của chuyên gia. “AI không thể thay thế con người, nhưng sẽ là kênh hỗ trợ tham khảo hữu ích, giúp rút ngắn thời gian, giảm tải cho đội ngũ luật sư và trợ giúp viên,” ông Trí nhận định.