Cuộc sống thứ hai trên không gian mạng

Khi không gian mạng trở thành cuộc sống thứ hai

Những năm gần đây, không gian mạng dần trở thành cuộc sống thứ hai của nhiều người. Theo thống kê, trung bình mỗi người Việt Nam dành khoảng 7 tiếng mỗi ngày để sử dụng Internet, trong đó gần 2 tiếng rưỡi cho mạng xã hội. Với người trẻ, thời gian dùng mạng xã hội có thể lên đến 7 tiếng mỗi ngày. Dạo bước trên phố, không khó để bắt gặp hình ảnh nhiều người cúi đầu, vừa đi, vừa vuốt vuốt, chạm chạm vào màn hình điện thoại, tựa như chẳng thể xa rời “vật bất ly thân” này dù chỉ trong chốc lát.

Thực tế này không khó lý giải, bởi trong thời đại số, hầu như mọi hoạt động của con người, từ trao đổi thông tin, học tập, làm việc, yêu đương đến ăn uống, giải trí, mua sắm… đều có thể diễn ra trên không gian mạng. Chỉ bằng vài thao tác đơn giản, không gian mạng có thể đáp ứng phần lớn nhu cầu, thậm chí còn giúp tiết kiệm thời gian và chi phí so với các hình thức truyền thống khác.

Không chỉ dừng lại ở đó, không gian mạng còn là nơi để con người khẳng định bản thân và mở rộng cơ hội phát triển. Ngày càng nhiều cá nhân, nhất là người trẻ, biết tận dụng không gian mạng để khởi nghiệp, kinh doanh trực tuyến, sáng tạo nội dung… Từ những sở thích ban đầu, họ đã biến đam mê thành nguồn thu nhập, tận dụng mạng xã hội để xây dựng thương hiệu cá nhân và phát triển doanh nghiệp riêng. Qua đó, góp phần phát triển nền kinh tế sáng tạo - một nền kinh tế được dự báo sẽ tiếp tục mở rộng, cung cấp ngày càng nhiều cơ hội cho những người làm nghề trực tuyến trong tương lai.

Chưa hết, không gian mạng còn mở ra cánh cửa để con người tự do thể hiện bản sắc và tiếng nói cá nhân. Trên các nền tảng mạng xã hội như Facebook, TikTok, YouTube…, ai cũng có thể trở thành “người kể chuyện” của chính mình. Ở đó, một học sinh có thể trở thành người nhận xét ẩm thực nổi tiếng, một sinh viên sư phạm có thể truyền cảm hứng học tập qua những video sáng tạo hay một cô gái yêu ca hát trở thành “giọng ca vàng” được yêu thích…

Đặc biệt, nhờ những tiện ích như khả năng kết nối vượt trội, chia sẻ nhanh chóng và lan tỏa mạnh mẽ, không gian mạng cũng là phương tiện hiệu quả để truyền tải những giá trị tốt đẹp trong xã hội. Nhiều chiến dịch quyên góp hỗ trợ người yếu thế, chương trình chia sẻ kiến thức về sức khỏe, hay các phong trào lan tỏa lòng yêu nước, ý thức bảo vệ môi trường… được triển khai trên không gian mạng đã mang lại những kết quả tích cực, thu hút sự hưởng ứng của đông đảo cộng đồng.

Với những ưu điểm nổi bật trên, không gian mạng dần trở thành cuộc sống thứ hai của nhiều người. Không gian này phản chiếu sinh động bức tranh của thời đại số, nơi mỗi cá nhân đều có cơ hội được lắng nghe, được ghi nhận và khẳng định dấu ấn của mình theo cách riêng. Điều này cho thấy sự thay đổi rõ rệt trong tư duy và cách con người khẳng định bản thân, khi các hoạt động, mối quan hệ và giá trị sống không chỉ tồn tại trong đời thực, mà còn song hành trong không gian mạng.

Không để mất cân bằng giữa hai cuộc sống

Có thể thấy, sự ra đời và phát triển của không gian mạng là một trong những thành tựu nổi bật của khoa học - công nghệ, thể hiện trí tuệ và khả năng sáng tạo không ngừng của con người. Không gian mạng đã và đang mang đến vô vàn tiện ích, mở ra vô số cơ hội kết nối và phát triển. Tuy nhiên, song hành với những giá trị tích cực ấy, mặt trái của cuộc sống thứ hai cũng ngày càng bộc lộ rõ nét, đặt ra không ít thách thức đối với mỗi cá nhân, cộng đồng và toàn xã hội.

Một trong những vấn đề nổi cộm hiện nay là tình trạng “sống ảo” trên không gian mạng. Nếu như trước đây, hiện tượng này khá hiếm gặp thì nay đã trở thành lối sống phổ biến. Dẫu biết, không gian mạng là nơi mỗi người được tự do thể hiện bản sắc và tiếng nói cá nhân. Tuy nhiên, khi hình ảnh xây dựng trong cuộc sống thứ hai vượt xa hoặc thậm chí trái ngược với cuộc sống thực, “sống ảo” lại trở thành vấn đề đáng lo ngại.

Khi “sống ảo”, con người dễ rơi vào áp lực về hình ảnh cá nhân. Mong muốn xuất hiện thật hoàn hảo trên không gian mạng khiến nhiều người bị cuốn vào “vòng xoáy so sánh”, từ ngoại hình, phong cách, thành công cho đến hạnh phúc. Những lượt thích, chia sẻ và bình luận dần trở thành “thước đo” giá trị bản thân, chi phối cảm xúc và hành vi.

Không ít người dần đánh mất ranh giới giữa con người thật và hình ảnh ảo, nỗ lực tạo dựng một “phiên bản hoàn hảo” để chiều lòng người khác, đến mức đôi khi chính họ cũng không còn nhận ra đâu là bản thân. Sự khác biệt khiến họ rơi vào khủng hoảng tâm lý, cảm giác cô đơn, trống rỗng và xa rời thực tại. Gây nên những tổn thương cho sức khỏe tâm thần.

Đáng lo ngại hơn, “sống ảo” có thể dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe và tính mạng con người. Để có những bức ảnh “gây sốt”, nhiều người sẵn sàng tạo dáng ở mọi nơi, thậm chí đặt mình vào tình huống nguy hiểm. Trên thế giới, mỗi năm ghi nhận hàng nghìn vụ tai nạn, hàng chục trường hợp tử vong vì chụp ảnh tự sướng liều lĩnh. Một nghiên cứu của các nhà khoa học Ấn Độ cho thấy, chỉ trong giai đoạn năm 2011 - 2017 đã có 259 người thiệt mạng khi cố chụp ảnh, độ tuổi trung bình của nạn nhân là 23.

Chưa kể, khi coi không gian mạng như cuộc sống thứ hai, nhiều người có xu hướng chia sẻ hầu hết thông tin cá nhân, từ sinh hoạt hằng ngày đến các mối quan hệ, thông tin riêng tư lên mạng. Chính điều này khiến họ dễ trở thành nạn nhân của hành vi lợi dụng, đánh cắp dữ liệu hay lừa đảo trực tuyến. Rõ ràng, dù ở đời thực hay không gian mạng, mọi hành động đều để lại hậu quả thật. Và khi cuộc sống thứ hai không được kiểm soát có thể để lại những hậu quả nghiêm trọng lên sức khỏe thể chất và tâm lí, làm đảo lộn cuộc sống thực của con người.

Đã đến lúc, cần nhìn nhận một cách nghiêm túc, không gian mạng là một phần trong cuộc sống của con người, nhưng nó thực sự chỉ là một phần. Đừng để không gian mạng chiếm lấy toàn bộ cuộc sống mà phải biết cách cân bằng. Hãy dành nhiều hơn thời gian cho bản thân, cho gia đình và những mối quan tâm ngoài đời thực.

Là một nhà sáng tạo nội dung trên nền tảng TikTok, Vy Tô (TP HCM) luôn quan niệm rằng mạng xã hội là cuộc sống thứ hai của mình, nhưng đồng thời cũng không quên nhắc bản thân rằng vẫn còn cuộc sống thứ nhất. Cô chia sẻ, có thời gian cô gần như chìm đắm hoàn toàn trong cuộc sống ảo, khi liên tục lên ý tưởng, quay dựng, chỉnh sửa video, đăng tải và theo dõi lượt xem, lượt thích, bình luận mỗi ngày. “Mỗi khi clip được lên xu hướng hay bị giảm tương tác, cảm xúc của tôi đều bị ảnh hưởng rất nhiều. Dần dần, tôi nhận ra mạng xã hội đang thao túng cảm xúc của mình”, Vy nói.

Sau giai đoạn đó, Vy dần thay đổi góc nhìn, học cách không để cuộc sống ảo thao túng cảm xúc bản thân. Cô nhận ra rằng lượt xem, lượt thích hay số người theo dõi chỉ là những con số, không thể phản ánh đầy đủ giá trị con người thật của mình. Giờ đây, để giữ sự cân bằng, Vy chọn tạm rời xa cuộc sống ảo vào những lúc cần thiết, dành thời gian “sạc lại năng lượng” cho tâm hồn và tập trung nhiều hơn cho cuộc sống thực.

Nhìn chung, việc hình thành cuộc sống thứ hai trên không gian mạng là một thực tế tất yếu của thời đại số. Việc này trở nên tích cực hay tiêu cực hoàn toàn phụ thuộc vào cách mỗi người lựa chọn sống trong đó. Khi biết tận dụng không gian mạng như một công cụ để phát triển bản thân, kết nối cộng đồng và lan tỏa những giá trị tốt đẹp, cuộc sống ảo sẽ trở thành phần mở rộng ý nghĩa của cuộc sống thật. Ngược lại, nếu đánh mất sự cân bằng, để cái tôi ảo lấn át cái tôi thật, con người sẽ dần đánh mất chính mình và xa rời thực tại.