Hải quan Lạng Sơn: PBGDPL là nền tảng vững chắc chống buôn lậu, gian lận thương mại

Tại Lạng Sơn, Chi cục Hải quan khu vực VI, bao gồm các đơn vị trọng điểm như Hải quan cửa khẩu Quốc tế Hữu Nghị và Hải quan cửa khẩu Tân Thanh, đã triển khai công tác PBGDPL một cách đồng bộ, sáng tạo, hướng đến cả cộng đồng doanh nghiệp XNK lẫn cư dân biên giới. Nhờ đó, ý thức chấp hành pháp luật được nâng cao, thúc đẩy thuận lợi thương mại, đồng thời siết chặt kỷ cương, góp phần quan trọng vào công tác đấu tranh phòng, chống buôn lậu, gian lận thương mại, tạo môi trường kinh doanh minh bạch và thu ngân sách nhà nước (NSNN) vượt chỉ tiêu.

Trong guồng quay hối hả của hoạt động xuất nhập khẩu (XNK), Hải quan Lạng Sơn nhận thức rõ rằng, các biện pháp hành chính, kiểm soát cứng rắn chỉ là giải pháp tình thế. Nền tảng bền vững phải đến từ ý thức tự giác của cả cộng đồng doanh nghiệp và người dân.

Chi cục Hải quan khu vực VI, đơn vị chủ chốt quản lý các cửa khẩu sôi động, đã xác định PBGDPL là nhiệm vụ chính trị trọng tâm, thường xuyên, mang tính chiến lược. Kết quả không chỉ đong đếm bằng số vụ xử lý mà còn được thể hiện rõ nét qua sự chuyển biến trong nhận thức. Ý thức chấp hành pháp luật của công chức Hải quan, người dân và doanh nghiệp được nâng cao, tạo ra sự đồng lòng song hành cần thiết.

Nhìn vào bức tranh chung, sự đồng lòng này đã giúp cơ quan Hải quan thực hiện xuất sắc nhiệm vụ quản lý, chống thất thu thuế, giữ vững kỷ cương và ổn định kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, thách thức vẫn còn đó. Một số doanh nghiệp vẫn lợi dụng cơ chế phân luồng, tạo thuận lợi thương mại để thực hiện hành vi buôn lậu, gian lận thương mại, trốn thuế, một thực tế buộc cơ quan chức năng phải xử lý nghiêm minh theo pháp luật.

Hình thức PBGDPL đa dạng, mang tính chi tiết cho từng đối tượng

Theo tổng hợp từ Chi cục Hải quan khu vực VI, các hành vi vi phạm tại cửa khẩu chủ yếu xoay quanh hai nhóm. Nhóm thứ nhất là khai sai thông tin hàng hóa. Đây là hành vi phổ biến và tinh vi nhất. Các đối tượng thường khai sai về số lượng, tên hàng, chủng loại, chất lượng, trị giá hải quan, mã số hàng hóa, thuế suất, mức thuế, xuất xứ, dẫn đến thiếu số tiền thuế phải nộp.

Nhóm thứ hai là vi phạm về sở hữu trí tuệ (SHTT). Hành vi này không chỉ gây thất thu mà còn làm tổn hại nghiêm trọng đến môi trường kinh doanh, bao gồm việc giả về xuất xứ, nhãn hiệu, chỉ dẫn địa lý, hoặc giả các yếu tố khác để tạo sự hiểu lầm về hàng chính hãng.

Đặc biệt, tại Cửa khẩu Quốc tế Hữu Nghị, nơi trung chuyển hàng hóa quy mô lớn, vi phạm tập trung chủ yếu vào việc khai sai các yếu tố (tên hàng, mã số, trị giá) không ảnh hưởng đến số thuế phải nộp (chiếm khoảng 60%), trong khi nhóm khai sai dẫn đến thiếu thuế cũng chiếm một tỷ lệ đáng kể (khoảng 35%). Điều này, cho thấy sự cần thiết phải PBGDPL chuyên sâu, cập nhật các văn bản pháp luật mới nhất về Luật Xử lý vi phạm hành chính, Luật Quản lý thuế 2019 và Luật Thuế giá trị gia tăng 2025.

Để giải quyết triệt để thách thức này, Chi cục Hải quan khu vực VI đã áp dụng các phương thức PBGDPL đa dạng, mang tính chi tiết cho từng đối tượng.

Với cộng đồng doanh nghiệp XNK, thông điệp được truyền tải phải là sự đồng hành và kiến tạo thuận lợi. Chi cục đã triển khai những giải pháp mang tính đối thoại và hỗ trợ kỹ thuật cao.

Chi cục đã đối thoại và tháo gỡ vướng mắc, tổ chức hội nghị, đối thoại định kỳ 6 tháng, năm, thậm chí theo quý, tạo cơ hội cho doanh nghiệp bày tỏ tâm tư, kiến nghị. Điều này, không chỉ là giúp phổ biến quy định mới mà còn là diễn đàn để chi cục kịp thời giải quyết “nút thắt” về khai hải quan, chính sách mặt hàng hay thuế quan...

Song song, chi cục áp dụng chuyển đổi số và hỗ trợ tối ưu, áp dụng hệ thống công nghệ thông tin hiện đại như kết nối một cửa quốc gia, hải quan điện tử, và đang xây dựng hệ thống tự kiểm tra rà soát tên hàng, mã số, thuế suất. Đây là bước đi quan trọng nhằm đảm bảo tính khách quan, minh bạch, giảm thời gian và chi phí cho doanh nghiệp, từ đó khuyến khích việc tuân thủ.

Ngoài ra, chi cục cũng áp dụng phương pháp liên kết hiệu quả. Chi cục đã tổ chức ký kết bản ghi nhớ phối hợp với Hiệp hội doanh nghiệp tỉnh Lạng Sơn. Thông qua hiệp hội, thông tin pháp luật được quán triệt đến tận thành viên, đồng thời ý kiến phản ánh của doanh nghiệp được truyền tải một cách tập trung, hiệu quả hơn.

Phản hồi từ cộng đồng doanh nghiệp là thước đo rõ nhất cho sự thành công này. Da số doanh nghiệp đánh giá cao thái độ phục vụ chuyên nghiệp, thời gian giải quyết thủ tục được đẩy nhanh. Minh chứng thuyết phục nhất là số thu Ngân sách Nhà nước của Hải quan CKQT Hữu Nghị từ đầu năm 2025 đến 11/9/2025 tăng 12,4% so với cùng kỳ năm 2024. Thành công này không chỉ là kết quả của công tác thu mà còn là hệ quả của việc doanh nghiệp tự giác kê khai đúng, đủ, nhờ vào hiệu quả của PBGDPL.

Đối với người dân, đặc biệt là cư dân buôn bán nhỏ lẻ, việc tuyên truyền gặp rất nhiều khó khăn do địa hình phức tạp, dân cư phân tán, rào cản ngôn ngữ và điều kiện kinh tế. Sự hỗ trợ bằng pháp luật lúc này cần phải lồng ghép với sự hỗ trợ về sinh kế.

Theo đó, chi cục phối hợp chặt chẽ với Biên phòng, UBND xã để tổ chức tuyên truyền PBGDPL với nội dung cô đọng, dễ hiểu quy định về quản lý biên giới, trách nhiệm phòng chống buôn lậu.

Các đơn vị hải quan cửa khẩu đã thực hiện tốt công tác thiện nguyện, giúp đỡ người dân có hoàn cảnh khó khăn. Việc làm nhân văn này không chỉ là hành động xã hội mà còn là chiến lược, giúp bà con đồng lòng, tin tưởng vào cơ quan chức năng, không tiếp tay cho buôn lậu, mang vác hàng hóa trái phép.

Chi cục cũng thực hiện PBGDPL bằng tài liệu song ngữ và trực quan nhằm vượt qua rào cản ngôn ngữ với đồng bào dân tộc thiểu số, tài liệu, tờ rơi được phát hành dưới dạng song ngữ, minh họa trực quan, dễ tiếp thu, dễ nhớ.

Tại cửa khẩu, việc kiểm soát và tuyên truyền không thể là nhiệm vụ đơn độc của một ngành. Chi cục Hải quan khu vực VI đã xây dựng một cơ chế phối hợp liên ngành vững chắc, biến PBGDPL thành sức mạnh tổng hợp.

Hải quan tỉnh Lạng Sơn đã ký kết Quy chế phối hợp với Bộ Chỉ huy Bộ đội Biên phòng tỉnh Lạng Sơn và Công an tỉnh Lạng Sơn, phân định rõ trách nhiệm trong việc giữ gìn an ninh, an toàn, trật tự xã hội và phòng chống tội phạm.

Các lực lượng chủ động thu thập, trao đổi thông tin nghiệp vụ để nắm chắc tình hình hoạt động của các đối tượng gian lận thương mại. Riêng Hải quan và Biên phòng, từ năm 2019 đến 2025, đã phối hợp tổ chức được trên 3.800 buổi tuyên truyền, tập trung vào các văn bản then chốt như Luật Hải quan, Luật Biên phòng.

Để PBGDPL đạt hiệu quả cao, Chi cục đã không ngừng sáng tạo, áp dụng các mô hình tiêu biểu, tận dụng tối đa lợi thế của cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0.

Mô hình “Tuyên truyền pháp luật tại cửa khẩu”: Thay vì tổ chức hội nghị lớn, cán bộ hải quan lồng ghép tuyên truyền ngắn gọn, dễ hiểu ngay trong quá trình hướng dẫn thủ tục. Đây là cách tiếp cận "zero-time" (không tốn thời gian), giúp các chủ thể tiếp cận quy định pháp luật ngay lập tức.

Tủ sách và Góc pháp luật điện tử: Thay thế các tủ sách giấy truyền thống bằng hệ thống tra cứu điện tử, giúp doanh nghiệp, cư dân biên giới có thể tra cứu nhanh các văn bản mới nhất.

Kênh Trực tuyến Đa nền tảng: Tin bài, video clip tuyên truyền được cập nhật liên tục trên Cổng thông tin điện tử và các trang mạng xã hội (Facebook, Zalo), biến các nền tảng số thành kênh truyền thông pháp luật có sức lan tỏa rộng khắp.

Sức mạnh tổng hợp từ phối hợp liên ngành và đổi mới mô hình

Công tác PBGDPL của Hải quan Lạng Sơn được thực hiện theo đặc thù của từng cửa khẩu, nơi có những dòng chảy hàng hóa và những vấn đề an ninh khác nhau. Cửa khẩu Quốc tế Hữu Nghị là cửa khẩu quốc tế đường bộ quan trọng nhất, nơi lưu lượng XNK luôn đạt đỉnh điểm, là bài toán khó về cân bằng giữa tạo thuận lợi thương mại và kiểm soát rủi ro.

Hải quan CKQT Hữu Nghị đã tập trung tuyên truyền các văn bản pháp luật về hải quan, xử lý vi phạm hành chính, và chính sách cư dân biên giới. Đơn vị chú trọng ứng dụng CNTT, triển khai dịch vụ công trực tuyến để rút ngắn thời gian giải quyết thủ tục, góp phần làm tăng niềm tin và sự tuân thủ.

Tuy nhiên, trước các hành vi lợi dụng chính sách để gian lận, đơn vị đã tăng cường đấu tranh, xử lý nghiêm minh. Việc xử lý nghiêm không chỉ mang tính trừng phạt mà còn là một hình thức PBGDPL mang tính răn đe, phòng ngừa mạnh mẽ nhất, khẳng định tại Lạng Sơn, không có vùng cấm cho gian lận thương mại.

Tại Cửa khẩu Tân Thanh, nơi hoạt động thương mại chủ yếu là nông sản và hàng hóa vận chuyển đường bộ, đối tượng tuyên truyền chính là đội ngũ lái xe và cư dân tham gia vận chuyển. Phó đội trưởng Nông Quang Hưng chia sẻ, đơn vị đặc biệt chú trọng phối hợp với Biên phòng và Đội Kiểm soát Hải quan khu vực 6 để tổ chức phát tờ rơi, hướng dẫn cụ thể cho cả lái xe Việt Nam và Trung Quốc.

Nội dung tuyên truyền tại đây được định hướng rất rõ ràng, tập trung phòng chống buôn lậu, gian lận thương mại, vận chuyển hàng cấm, hàng giả qua biên giới. Đây là những “lằn ranh đỏ” không được phép vượt qua. Hải quan cửa khẩu Tân Thanh cũng phối hợp chặt chẽ với Công an, Biên phòng và chính quyền địa phương để thực hiện các hoạt động tuyên truyền về phòng, chống ma túy, phòng ngừa tội phạm, giữ gìn trật tự an ninh, biến mỗi người dân thành một tai mắt cảnh giác cho an ninh khu vực biên giới.

Phát huy những thành tựu đã đạt được, Chi cục Hải quan khu vực VI đặt ra định hướng đổi mới công tác PBGDPL theo hướng hiện đại, thiết thực và sát với nhu cầu thực tiễn.

Trong thời gian tới, đơn vị sẽ tập trung tuyên truyền các nội dung về mô hình tổ chức, hoạt động mới của các cơ quan nhà nước, các quy định về phân cấp, phân quyền và đặc biệt là công tác chuyển đổi số ngành Hải quan.

Theo đó, đơn vị sẽ tăng cường ứng dụng CNTT, mở rộng kênh trực tuyến, ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong việc triển khai các hoạt động PBGDPL để cá nhân hóa thông tin pháp luật cho từng đối tượng.

Đồng thời, đơn vị sẽ đổi mới phương pháp tuyên truyền bằng việc lồng ghép hình ảnh trực quan, các tình huống vi phạm thực tế đã được xử lý để làm bài học răn đe và phòng ngừa.

Để “lá chắn mềm” này phát huy hiệu quả tối đa, Chi cục cũng kiến nghị các cấp có thẩm quyền cần hoàn thiện cơ chế, chính sách: Rà soát, sửa đổi các văn bản quy phạm pháp luật về PBGDPL phù hợp với yêu cầu quản lý nhà nước trong tình hình mới, đặc biệt tại các địa bàn đặc thù như vùng biên giới; Ban hành các quy định cụ thể về trách nhiệm, quyền hạn của các đơn vị và cá nhân trong công tác PBGDPL, đi kèm với chế độ, chính sách cho công chức kiêm nhiệm; 

Siết chặt kỷ cương, kỷ luật công vụ, phòng chống tham nhũng, tiêu cực, nhất là tham nhũng vặt. Xử lý nghiêm minh không có vùng cấm, từ đó xây dựng hình ảnh cán bộ hải quan liêm chính, tận tụy phục vụ người dân, doanh nghiệp, củng cố niềm tin và sự đồng thuận; Xây dựng khung tiêu chí đánh giá hiệu quả công tác PBGDPL, thực hiện khảo sát định kỳ lấy ý kiến phản hồi của người dân và doanh nghiệp.

PBGDPL tại Hải quan Lạng Sơn không chỉ là nhiệm vụ bắt buộc mà đã trở thành triết lý hành động. Đó là quá trình tương tác, đồng hành, hỗ trợ và kiến tạo. Nhờ sự chủ động và sáng tạo này, ngành Hải quan đã không chỉ kiểm soát mà còn thúc đẩy, biến khu vực cửa khẩu thành một không gian giao thương minh bạch, hiệu quả, góp phần quan trọng vào sự phát triển ổn định và bền vững của kinh tế đất nước.