Nhà an toàn - góc nhìn từ thực thi Luật Phòng, chống bạo lực gia đình

Khi Nhà an toàn là một tiêu chí bắt buộc trong thi hành luật

Cụ thể, Luật PCBLGĐ năm 2022 lần đầu tiên đưa nhà an toàn vào nhóm dịch vụ hỗ trợ bắt buộc và mở rộng cả đối tượng, cơ chế vận hành, tiêu chuẩn chuyên môn. Bên cạnh quy định về việc bố trí nơi tạm lánh và hỗ trợ nhu cầu thiết yếu là một trong những biện pháp ngăn chặn hành vi BLGĐ và bảo vệ, hỗ trợ người bị BLGĐ (điểm d khoản 1 Điều 22) thì đã dành hẳn Mục 3 bao gồm các Điều từ 35 đến  40 quy định về cơ sở trợ giúp PCBLGĐ như: cơ sở trợ giúp PCBLGĐ thực hiện việc chăm sóc, tư vấn, bố trí nơi tạm lánh, hỗ trợ nhu cầu thiết yếu cho người bị BLGĐ và trẻ em mà người bị BLGĐ có trách nhiệm chăm sóc, nuôi dưỡng; giáo dục, hỗ trợ chuyển đổi hành vi BLGĐ; cơ sở trợ giúp PCBLGĐ bao gồm địa chỉ tin cậy; cơ sở khám bệnh, chữa bệnh; cơ sở trợ giúp xã hội; Trung tâm trợ giúp pháp lý nhà nước, tổ chức tham gia trợ giúp pháp lý; cơ sở khác tham gia trợ giúp PCBLGĐ; cơ sở cung cấp dịch vụ trợ giúp PCBLGĐ …

Nhà an toàn được pháp luật “định danh” và bảo hộ khi luật quy định địa điểm “nơi tạm lánh” và “nhà an toàn” có thể thuộc Nhà nước hoặc xã hội hóa; được vận hành có quy trình, có nhân sự chuyên môn; được kết nối với công an, y tế, tư pháp… Luật cũng tăng trách nhiệm địa phương khi giao UBND cấp tỉnh bảo đảm kinh phí; xây dựng mạng lưới cơ sở hỗ trợ; kiểm tra định kỳ về chất lượng dịch vụ…

Như vậy có thể thấy, từ góc nhìn thực thi luật, Nhà an toàn vừa là điểm bắt đầu của hành trình thoát khỏi bạo lực, vừa là thước đo năng lực bảo vệ nạn nhân của một địa phương. Nhà an toàn không còn là “phụ trợ” mà là một tiêu chí bắt buộc trong thi hành luật. Đây là bước tiến lớn vì trước đây phần lớn mô hình mang tính tự phát hoặc có nguồn tài trợ dự án quốc tế, mà chưa có khung pháp lý đầy đủ.

Trước thời điểm Luật PCBLGĐ năm 2022 có hiệu lực từ 1/7/2023, có hai mô hình về Nhà an toàn là Ngôi nhà Bình yên (Hội LHPN Việt Nam) và Nhà Ánh Dương (Bộ LĐ-TB&XH trước đây, Bộ Nội vụ hiện nay) tại một số tỉnh, thành, địa phương vận hành trong khuôn khổ dự án quốc tế. Hai mô hình điểm không chỉ là nơi trú ẩn, đó còn là hệ sinh thái dịch vụ: tư vấn tâm lý, hỗ trợ pháp lý, chăm sóc y tế, kết nối sinh kế và phục hồi toàn diện cho nạn nhân. Bên cạnh đó là một số các cơ sở trợ giúp PCBLGĐ khác nhỏ lẻ tại nhiều địa phương. Từ khi Luật PCBLGĐ năm 2022 có hiệu lực, số lượng nhà an toàn tăng lên.

Theo Cục Văn hóa cơ sở, Gia đình và Thư viện, Bộ VH,TT&DL, tính đến năm 2024, cả nước có hơn 12.000 mô hình; gần 30.000 câu lạc bộ gia đình phát triển bền vững; hơn 39.000 nhóm PCBLGĐ; khoảng 50.000 địa chỉ tin cậy ở cộng đồng; và hơn 23.000 đường dây nóng. Hội LHPN Việt Nam tiếp tục vận hành Trung tâm trợ giúp xã hội - Ngôi nhà Bình yên và các mô hình như “Xây dựng gia đình 5 không 3 sạch”, “Gia đình hạnh phúc”… Trung ương Hội Nông dân triển khai mô hình “Người cha trách nhiệm”, một số địa phương phát triển mô hình “Một cửa” hỗ trợ toàn diện phụ nữ, trẻ em bị bạo lực, xâm hại. Những mô hình này không chỉ nâng cao năng lực ứng phó mà còn là điểm tựa thiết thực cho người bị BLGĐ. Tại các mô hình Nhà an toàn này cơ chế phối hợp giữa các ban, ngành chức năng như công an, y tế, phụ nữ, nội vụ, giáo dục… phối hợp nhanh hơn, giảm thời gian xử lý, nạn nhân được tiếp cận dịch vụ nhiều hơn dẫn đến thực tế đáng mừng là tỉ lệ nạn nhân bị BLGĐ dám báo cáo và tìm giúp đỡ tăng đáng kể...

Khắc phục khoảng trống từ thực tiễn thi hành

Bên cạnh những thành quả về mô hình Nhà an toàn để PCBLGĐ mà Luật PCBLGĐ năm 2022 mang lại thì vẫn còn nhiều hạn chế trong việc triển khai như:  thiếu trầm trọng số lượng mô hình Nhà an toàn (nhiều địa phương chỉ có 1 - 2 điểm tạm lánh tự phát ở cơ sở hoặc không có địa chỉ chính thức); thiếu kinh phí vận hành (đây là rào cản lớn nhất bởi Nhà an toàn cần hoạt động 24/7, cần nhân sự chuyên môn tâm lý, xã hội học, pháp lý, cần cơ sở vật chất tối thiểu giường, bếp, khu riêng tư cho trẻ…, nhiều địa phương báo cáo “có mô hình nhưng không có tiền duy trì”); nhân lực vận hành mô hình Nhà an toàn còn rất thiếu và yếu, chủ yếu cán bộ kiêm nhiệm nên dẫn đến hỗ trợ không toàn diện; quy trình liên thông còn chậm; thiếu dữ liệu thống nhất giữa các địa phương, Bộ, ngành do không có cơ sở dữ liệu quốc gia, nên rất khó đánh giá tác động của luật…

Ngày 2/10/2025 tại Lễ kỷ niệm 95 năm thành lập Hội LHPN Việt Nam, Tổng Bí thư Tô Lâm chỉ đạo mỗi tỉnh có ít nhất 5 Nhà an toàn cho phụ nữ và trẻ em. “Mỗi tỉnh có ít nhất 5 Nhà an toàn cho phụ nữ và trẻ em, kết nối đường dây nóng 24/7. Mỗi xã, phường có một mô hình dịch vụ chăm sóc cộng đồng do phụ nữ làm nòng cốt...”, theo Tổng Bí thư. Từ chỉ đạo này có thể thấy, hình thành và vận hành hiệu quả mô hình Nhà an toàn là nhiệm vụ chính trị của Bộ, ngành, địa phương. Và từ góc độ Luật PCBLGĐ, để bảo đảm hiệu quả của Luật, cần những giải pháp trọng tâm như: xây dựng tối thiểu 5 Nhà an toàn mỗi tỉnh để tăng cường bảo vệ phụ nữ, trẻ em theo chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm; bố trí ngân sách ổn định, lâu dài thay vì chỉ phụ thuộc dự án quốc tế hoặc tài trợ ngắn hạn; đào tạo đội ngũ chuyên nghiệp để mỗi Nhà an toàn phải có nhân viên xã hội toàn thời gian, nhân viên tâm lý trị liệu được đào tạo, cộng tác viên pháp lý, đội ngũ trực cấp cứu 24/7; xây dựng quy trình liên thông cấp tỉnh từ tổng đài tới công an, y tế, Nhà an toàn, hỗ trợ pháp lý; tăng truyền thông để nạn nhân biết nơi tìm đến…

Luật PCBLGĐ năm 2022 mang tinh thần tiến bộ, nhân văn, đặt nạn nhân vào trung tâm. Nhưng để Luật thực sự phát huy tác dụng, Nhà an toàn phải được coi là “xương sống” của hệ thống hỗ trợ. Khi mỗi địa phương có đầy đủ Nhà an toàn, đó sẽ là minh chứng rằng pháp luật không chỉ nằm trên giấy, mà đã bước vào từng mái nhà, bảo vệ từng cuộc đời.