Nhân lực - năng lực quốc gia trong kỷ nguyên AI

Nhân lực Số là một trong ba trụ cột trọng yếu

Trong khuôn khổ Tuần lễ Số Quốc tế Việt Nam 2025 (ngày 27 - 29/10) tại Ninh Bình, Diễn đàn Quốc tế về Phát triển Nhân lực Số được tổ chức với sự tham gia của đại diện Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN), các tổ chức quốc tế, tập đoàn công nghệ hàng đầu cùng đông đảo chuyên gia, giảng viên và nhà quản lý trong lĩnh vực đào tạo, chuyển đổi số.

Sự kiện là nơi hội tụ tri thức, chia sẻ kinh nghiệm và đề xuất giải pháp nhằm phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, yếu tố quyết định trong hành trình kiến tạo Việt Nam trở thành quốc gia số tự chủ, sáng tạo và phát triển bền vững.

Phát biểu khai mạc, PGS.TS Hoàng Hữu Hạnh, Phó Cục trưởng Cục Chuyển đổi số quốc gia (Bộ KH&CN), nhấn mạnh: “Chuyển đổi số không chỉ là câu chuyện công nghệ, mà quan trọng hơn là câu chuyện về con người, kỹ năng và tư duy số. Trong Chương trình Chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, tầm nhìn 2030, phát triển nhân lực số được xác định là một trong ba trụ cột trọng yếu, bên cạnh hạ tầng số và trí tuệ nhân tạo”.

Theo PGS.TS Hoàng Hữu Hạnh, thế giới đang chứng kiến sự bứt phá mạnh mẽ của Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, nơi công nghệ số là động lực then chốt. Việt Nam đã sớm xác định chuyển đổi số quốc gia là chiến lược trọng tâm, được thể hiện rõ qua Nghị quyết số 52-NQ/TW của Bộ Chính trị về chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư và Chương trình Chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng 2030. Trong tiến trình đó, ba trụ cột gồm hạ tầng số, trí tuệ nhân tạo và nhân lực số sẽ quyết định tốc độ và hiệu quả phát triển bền vững của đất nước.

“Chúng ta không thể nói về một tương lai số mạnh mẽ nếu không có lực lượng lao động số chất lượng cao và dồi dào. Đầu tư cho con người chính là đầu tư cho sự phát triển lâu dài của quốc gia”, ông nhấn mạnh.

Với vai trò cơ quan quản lý nhà nước về khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, Bộ KH&CN đang đóng vai trò chủ lực trong việc xây dựng hệ sinh thái đổi mới sáng tạo quốc gia, tạo môi trường thuận lợi để ươm dưỡng tài năng công nghệ trẻ, góp phần hình thành lực lượng nhân lực số mạnh cho Việt Nam.

Là đơn vị chủ trì, Học viện Công nghệ Bưu chính Viễn thông (PTIT) tiếp tục khẳng định vị thế tiên phong trong kết nối cơ sở đào tạo, doanh nghiệp và tổ chức quốc tế, thúc đẩy hợp tác đa chiều nhằm phát triển nhân lực số.

PGS.TS Trần Quang Anh, Phó Giám đốc PTIT, chia sẻ: “PTIT tự hào với sứ mệnh nuôi dưỡng thế hệ công dân số và nhà sáng tạo số - những người sẽ dẫn dắt hành trình của Việt Nam hướng tới nền kinh tế tri thức và phát triển bền vững. Tuy nhiên, không một tổ chức nào có thể làm điều này một mình. Sự phối hợp giữa giáo dục, doanh nghiệp và chính phủ là chìa khóa để hình thành hệ sinh thái nhân lực số vững mạnh”.

Theo đó, Diễn đàn tập trung thảo luận bốn nhóm giải pháp trọng tâm: đổi mới mô hình giáo dục - đào tạo để thích ứng với yêu cầu của kỷ nguyên số; đẩy mạnh ứng dụng công nghệ và AI trong đào tạo và phát triển kỹ năng; tăng cường hợp tác ba bên giữa Nhà nước - Doanh nghiệp - Cơ sở đào tạo; và chia sẻ kinh nghiệm quốc tế nhằm học hỏi mô hình thành công, góp phần nâng cao năng lực hội nhập của Việt Nam.

Thách thức nguồn nhân lực AI

Một trong những nội dung nổi bật được thảo luận sâu là phát triển nhân lực trí tuệ nhân tạo (AI) - lĩnh vực được coi là “năng lực quốc gia” trong thời đại mới.

Phát triển nguồn nhân lực AI được các chuyên gia đánh giá là thách thức lớn nhất. Tiến sĩ Trần Tiến Công, Trưởng bộ môn Học máy - Học viện Công nghệ Bưu chính Viễn thông, nhấn mạnh rằng Việt Nam cần chủ động phát triển sản phẩm AI của riêng mình, thay vì chỉ trở thành thị trường tiêu thụ công nghệ của nước ngoài. “Chúng ta có rất nhiều nhân tài giỏi về AI, nhưng phần lớn đang làm việc cho các công ty nước ngoài. Điều đó khiến Việt Nam trở thành người dùng, chứ chưa phải là người sáng tạo và làm chủ công nghệ”, ông nói.

Theo TS Công, với dân số trẻ và tỷ lệ phổ cập Internet cao, Việt Nam đang đứng trước cơ hội lớn để vươn lên trở thành quốc gia phát triển. Tuy nhiên, nếu không đầu tư đúng mức vào AI, Việt Nam có nguy cơ bị tụt hậu và rơi vào bẫy thu nhập trung bình. Ông cho rằng, để phát triển AI có chủ quyền, cần tập trung đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, được hỗ trợ mạnh mẽ về chế độ đãi ngộ, cơ sở vật chất và hạ tầng nghiên cứu. Song song, việc phổ cập kiến thức AI trong xã hội cũng là yếu tố then chốt để tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển dài hạn.

Để khắc phục thực trạng này, PTIT đề xuất mô hình đào tạo hai tầng: tầng chuyên sâu nhằm hình thành đội ngũ nhà khoa học nghiên cứu công nghệ lõi, và tầng phổ rộng để đào tạo kỹ sư ứng dụng AI trong các lĩnh vực như y tế, nông nghiệp, logistics và giáo dục. Đồng thời, cần thu hút chuyên gia quốc tế và Việt kiều, xây dựng ba trung tâm AI quốc gia theo mô hình đối tác công - tư (PPP), cùng với việc phổ cập kiến thức số và AI ngay từ bậc phổ thông.

Ông Trần Anh Tú, Phó Cục trưởng Cục Công nghiệp Công nghệ Thông tin (Bộ KH&CN), cho rằng phát triển hệ sinh thái AI và nhân lực số cần dựa trên ba trụ cột: thể chế - nhân lực - thị trường. Các chuyên gia và doanh nghiệp đều thống nhất rằng cần có chiến lược tổng thể kết nối ba mắt xích này.

Về thể chế, cần sớm ban hành Luật Trí tuệ nhân tạo, hình thành Quỹ đầu tư quốc gia cho AI và DeepTech, đồng thời triển khai sandbox AI đa lĩnh vực như y tế, giáo dục, tài chính, giao thông.

Về nhân lực, phải gắn kết chặt chẽ giữa đại học- viện nghiên cứu - doanh nghiệp, mở rộng chương trình học bổng AI quốc gia, thu hút chuyên gia Việt kiều.

Về thị trường, cần thúc đẩy mô hình “Make in Vietnam”, ưu tiên mua sắm công cho sản phẩm AI nội địa và xây dựng mạng lưới trung tâm đổi mới sáng tạo AI tại Hà Nội, TP.HCM và Đà Nẵng.

Những kiến nghị này cho thấy cộng đồng doanh nghiệp, nhà khoa học và cơ quan quản lý đã sẵn sàng cho một cuộc chạy đua toàn cầu, nơi AI không chỉ là công nghệ, mà là năng lực quốc gia định hình tương lai kinh tế.

Diễn đàn năm nay thu hút sự tham dự của nhiều chuyên gia quốc tế, trong đó có bà Galina Salnikova, Cán bộ Điều phối và Gắn kết Thanh niên Liên Hợp Quốc tại Việt Nam; ông Lourino Chemane và ông Coustantins Sotomarie từ Viện Quốc gia về Công nghệ Thông tin và Truyền thông Mozambique (INTIC). Các diễn giả chia sẻ kinh nghiệm về hợp tác quốc tế trong phát triển nhân lực số, nhấn mạnh đến tính linh hoạt trong đào tạo, khả năng thích ứng với công nghệ mới và vai trò của thanh niên trong hệ sinh thái đổi mới sáng tạo toàn cầu.

Sự góp mặt của đại diện Google, Đại sứ quán Hoa Kỳ, VINASA, cùng nhiều viện nghiên cứu, trường đại học và doanh nghiệp trong và ngoài nước đã tạo nên không khí đối thoại sôi nổi, cởi mở. Các đại biểu thống nhất rằng sự kết nối toàn cầu và hợp tác đa chiều là yếu tố quan trọng giúp Việt Nam nhanh chóng thu hẹp khoảng cách về nhân lực công nghệ, đồng thời mở rộng cơ hội cho thế hệ trẻ tiếp cận kỹ năng và tri thức mới.