Phổ Minh - Cổ tự lưu giữ nhiều bảo vật vô giá ở Thành Nam

(PLVN) - Thành Nam, tên gọi vừa gợi về quá khứ, vừa có gì đó thân thương để chỉ thành Nam Định, phủ Thiên Trường thời Trần (nay thuộc tỉnh Ninh Bình). Ở đó, ngôi chùa Phổ Minh dù đã trải qua hàng trăm năm giãi gió, dầm mưa, với bao biến thiên của thời cuộc nhưng vẫn bảo lưu nhiều báu vật vô giá.

Thứ Tư 08/10/2025 11:27 (GMT+7)

Nằm trên chính mảnh đất quê hương của họ Trần, dòng họ nắm quyền cai trị đất nước trong thế kỷ XIII – XIV, Phổ Minh là một trong những ngôi chùa có lịch sử lâu đời. Nếu căn cứ vào những ghi chép trong Đại Việt sử ký toàn thư thì ngôi chùa này được xây dựng ở thời Trần. Nhưng theo một số nguồn tư liệu khác thì chùa có thể đã có từ thời Lý, đến thời Trần tu sửa, tôn tạo, “nâng cấp” trở thành một trong những danh lam.

Phổ Minh có thể hiểu là “ánh sáng trí tuệ lan tỏa khắp nơi”, biểu tượng cho trí huệ Phật chiếu soi muôn loài, phá tan bóng tối vô minh.

Trong tư tưởng Phật giáo, “minh” thường đối lập với “vô minh”. Vô minh là gốc rễ của khổ đau, còn “minh” chính là sự giác ngộ. Khi gắn với chữ “phổ”, nó thể hiện sự giác ngộ ấy không chỉ dành cho cá nhân mà phổ độ khắp chúng sinh. — Phổ Minh có thể hiểu là “ánh sáng trí tuệ lan tỏa khắp nơi”, biểu tượng cho trí huệ Phật chiếu soi muôn loài, phá tan bóng tối vô minh. Trong tư tưởng Phật giáo, “minh” thường đối lập với “vô minh”. Vô minh là gốc rễ của khổ đau, còn “minh” chính là sự giác ngộ. Khi gắn với chữ “phổ”, nó thể hiện sự giác ngộ ấy không chỉ dành cho cá nhân mà phổ độ khắp chúng sinh.

Phổ Minh là ngôi chùa gắn bó chặt chẽ với vương triều Trần. Chính sử chép: năm 1262, mùa xuân, tháng hai, Thượng hoàng (Trần Thái Tông) đổi hương Tức Mặc thành phủ Thiên Trường, “…làm chùa ở phía Tây cung Trùng Quang gọi là chùa Phổ Minh”. Cũng tại đây, nhà vua cho đúc một chiếc vạc lớn và khắc bài minh vào vạ. Vạc Phổ Minh cũng chính là một trong “An Nam tứ đại khí” nổi tiếng thời Lý - Trần.

Không chỉ nổi danh với vạc Phổ Minh, chùa còn sừng sững, uy nghi một tháp cổ cao 14 tầng được dựng năm 1305. Tương truyền đây là tháp chứa xá lị của vua Trần Nhân Tông. Sau khi Phật Hoàng qua đời, được hỏa táng thu được nhiều xá lị, vua con nối ngôi là Trần Anh Tông đã lấy một phần cho vào hộp đá, đặt trong tháp Phổ Minh. Dân gian thì lưu truyền câu nói:"...Trẫm xin gửi lại nắm xương chùa này".

Phổ Minh là một ngôi tháp tiêu biểu của thiền phái Trúc Lâm. Đế tháp được làm toàn bộ bằng đá. Thân tháp có 14 tầng. Tầng 1 bằng đá xanh. Trên tầng 1 có một cấp đá đỡ tầng 2.Từ tầng 2 trở lên được xây bằng gạch, trát vữa. Các trụ góc và cửa vòm bằng đá, cửa tháp xây kín. Càng lên cao, các tầng thu nhỏ dần.

Đỉnh tháp là một khối đá tạo dáng hình bông sen. — Phổ Minh là một ngôi tháp tiêu biểu của thiền phái Trúc Lâm. Đế tháp được làm toàn bộ bằng đá. Thân tháp có 14 tầng. Tầng 1 bằng đá xanh. Trên tầng 1 có một cấp đá đỡ tầng 2.Từ tầng 2 trở lên được xây bằng gạch, trát vữa. Các trụ góc và cửa vòm bằng đá, cửa tháp xây kín. Càng lên cao, các tầng thu nhỏ dần. Đỉnh tháp là một khối đá tạo dáng hình bông sen.

Phủ Thiên Trường hay hành cung Tức Mặc – Thiên Trường không chỉ là quê hương bản quán của vương triều Trần mà còn là hậu cứ quan trọng để "lui về" khi phải đương đầu với phương Bắc, là lá chắn phía Nam cho kinh thành Thăng Long. Nếu lấy Thăng Long làm tâm điểm, thì miền Đông Bắc có chùa Quỳnh Lâm cùng quần thể Yên Tử còn ở phía Nam – trấn Nam của kinh thành chính là chùa Phổ Minh "trấn giữ".

Các di vật, di tích ở chùa Phổ Minh mang đậm phong cách thời Trần như các cột kinh khắc hình hoa sen, những con sóc đá thành bậc... Các tảng đá đế tháp Phổ Minh được chạm khắc hoa văn cánh sen, hoa văn sóng nước.

Một trong những bảo vật của Chùa Phổ Minh là Bộ cánh cửa tại chùa thể hiện mỹ thuật và nghệ thuật điêu khắc thời Trần, phản ánh sự hưng thịnh của Phật giáo thời kỳ này. Trên mỗi cánh cửa đều có một hình rồng uốn trong một nửa chiếc lá bồ đề. Khi hai cánh cửa giữa khép lại tạo thành một chiếc lá đề hoàn chỉnh, hai cánh cửa bên khi khép lại là hai nửa chiếc lá đề đối xứng hai bên. Hiện nay, bộ cánh cửa gồm 4 tấm tại chùa là phiên bản được dựng theo tỉ lệ 1:1 so với bản gốc; bộ 4 cánh cửa gốc gồm có 2 cánh giữa đang được trưng bày tại Bảo tàng Lịch sử quốc gia, 2 cánh bên đặt tại Bảo tàng tỉnh Nam Định.

An Bình