Quyết liệt bảo vệ "lá phổi xanh" Tây Yên Tử, hướng tới phát triển du lịch bền vững

Chủ động lan tỏa ý thức giữ rừng từ gốc

Ngay từ đầu năm, BQL bảo tồn Tây Yên Tử đã chủ động xây dựng các chương trình, kế hoạch công tác cụ thể, trong đó đặc biệt nhấn mạnh vai trò của cộng đồng địa phương. Phong trào bảo vệ rừng đã lan tỏa mạnh mẽ đến từng thôn, bản thông qua công tác tuyên truyền chính sách pháp luật thường xuyên và sự gắn kết lợi ích giữa người dân với tài nguyên rừng.

Một trong những giải pháp hiệu quả là việc giao khoán bảo vệ rừng. Trong 9 tháng, đơn vị đã giao khoán 3.158,75 ha rừng tự nhiên đặc dụng cho 12 cộng đồng dân cư thôn và 10 hộ gia đình. Hoạt động này vừa góp phần tăng thu nhập, ổn định đời sống cho người dân, vừa nâng cao trách nhiệm của cộng đồng, giảm áp lực tác động vào rừng.

Song song đó, đơn vị đã hỗ trợ 50 triệu đồng/thôn cho 10 thôn vùng đệm để xây dựng các công trình công cộng như đường giao thông, điện chiếu sáng, góp phần cải thiện đời sống và tạo sự đồng thuận trong công tác bảo vệ rừng.

Nhờ sự vào cuộc quyết liệt, các hành vi xâm hại tài nguyên rừng đã được ngăn chặn kịp thời. Đặc biệt, công tác thu hồi đất rừng bị lấn chiếm đạt kết quả đáng ghi nhận với 30,42 ha đã được thu hồi để quản lý theo quy chế rừng đặc dụng.

Đối mặt thách thức, vững vàng lá chắn xanh

Công tác phòng cháy, chữa cháy rừng (PCCCR) luôn được BQL đặt ở mức độ ưu tiên cao nhất, nhất là trong bối cảnh thời tiết nắng nóng kéo dài và ảnh hưởng từ cơn bão số 3 để lại nguồn vật liệu cháy khô nổ. 

Trao đổi về vấn đề này, ông Hoàng Văn Nguyên, Giám đốc Ban Quản lý bảo tồn Tây Yên Tử, cho biết: Với sự chỉ đạo quyết liệt và sự phối hợp nhịp nhàng của các lực lượng tại chỗ, các đám cháy đều được khống chế kịp thời. Phần lớn các vụ cháy rừng tự nhiên chỉ cháy lướt dưới tán và không gây thiệt hại về tài nguyên rừng. Tuy nhiên, đáng tiếc đã có 2 vụ cháy gây thiệt hại 100% diện tích cây trồng mới (Lim xanh, Lát hoa) trên phần đất mới nhận bàn giao.

Công tác PCCCR tại khu bảo tồn không chỉ là nhiệm vụ thường xuyên mà còn là trách nhiệm lâu dài, đòi hỏi sự kiên trì, cảnh giác cao độ. "Chúng tôi xác định phải chuyển từ “phòng – chống” sang “chủ động quản trị rủi ro”, coi việc phòng cháy là một phần trong quản lý rừng bền vững. Mỗi cán bộ kiểm lâm, mỗi hộ dân tham gia giữ rừng đều được tập huấn, giao khoán rõ ràng, có quy định trách nhiệm khi để xảy ra cháy", ông Nguyên nói.

Khó khăn lớn nhất hiện nay là địa hình hiểm trở, lực lượng mỏng, nhưng với tinh thần “không để cháy lan, không để cháy lớn”, toàn đơn vị vẫn duy trì 100% quân số thường trực mùa khô, phối hợp chặt chẽ với chính quyền địa phương và lực lượng công an, quân đội để xử lý nhanh các điểm nóng. BQL mong muốn được đầu tư thêm về trang thiết bị, phương tiện hiện đại và ứng dụng công nghệ cảnh báo sớm để giảm thiểu tối đa rủi ro cháy rừng trong những năm tới.'

Ông Nguyên nhấn mạnh, cùng với việc tăng cường lực lượng và trang bị, công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức cộng đồng vẫn là yếu tố then chốt. 'Nếu mỗi người dân coi việc bảo vệ rừng là trách nhiệm và quyền lợi của chính mình, thì không chỉ Tây Yên Tử mà cả vùng Đông Bắc sẽ luôn giữ được màu xanh bền vững.'

Tăng cường kiểm soát, ứng phó mùa khô 2025–2026

Theo Kế hoạch quản lý, bảo vệ rừng và PCCCR năm 2025, Hạt Kiểm lâm khu bảo tồn Tây Yên Tử đặt mục tiêu bảo vệ nghiêm ngặt toàn bộ diện tích rừng tự nhiên, không để phát sinh điểm nóng về cháy, phá rừng, đồng thời nâng cao vai trò của chính quyền cơ sở và cộng đồng dân cư trong công tác quản lý, bảo vệ rừng.

Cán bộ kiểm lâm được phân công trực cụ thể đến từng địa bàn, duy trì tuần tra thường xuyên tại các khu vực trọng điểm, đặc biệt là vùng giáp ranh Lục Nam, Sơn Động (Bắc Giang cũ) và Quảng Ninh. Hạt Kiểm lâm phối hợp các lực lượng công an, quân đội, chính quyền xã, doanh nghiệp trong và gần rừng đặc dụng để phát hiện sớm, xử lý nghiêm các hành vi chặt phá, lấn chiếm, khai thác trái phép.

Hiện khu bảo tồn đã quản lý và bảo vệ 1.043 mốc ranh giới lâm phận, thường xuyên kiểm tra, xử lý các trường hợp đập phá, di chuyển mốc giới trái quy định. Các Trạm kiểm lâm được yêu cầu bám sát rừng “ba cùng” (cùng ăn, cùng ở, cùng làm) với dân, đặc biệt trong mùa khô, đảm bảo trực PCCCR 24/24h.

Kế hoạch PCCCR mùa khô 2025–2026 xác định ba vùng trọng điểm cháy gồm: Vùng 1: Lục Sơn (466,48 ha – khu vực các khoảnh 40–67), Vùng 2: Tây Yên Tử (Ba Tia, Khe Lim, Khe Xanh, Lái Bà Bon – 929,4 ha), Vùng 3: An Lạc (408,28 ha). Tổng diện tích có nguy cơ cháy cao là 1.804,16 ha.

BQL đã ứng dụng công nghệ cảnh báo cháy sớm qua hệ thống tin nhắn, Zalo, loa truyền thanh, đồng thời triển khai phương châm “4 tại chỗ” (chỉ huy, lực lượng, phương tiện, hậu cần tại chỗ) trong chữa cháy. Ngoài ra, đơn vị còn tổ chức 01 lớp tập huấn và 01 cuộc diễn tập PCCCR, phát quang ranh giới rừng – rẫy, duy tu hệ thống biển báo, biển cấm lửa, và bổ sung trang thiết bị chữa cháy như máy thổi, dao phát, bình đeo vai, quần áo chuyên dụng.

Tổng kinh phí triển khai kế hoạch PCCCR mùa khô 2025–2026 là 300 triệu đồng, trong đó 250 triệu đồng dành cho tập huấn, tuyên truyền và mua sắm thiết bị, 50 triệu đồng cho duy tu công trình, biển báo và hỗ trợ lực lượng tham gia chữa cháy.

Đối diện thách thức trong công tác bảo vệ rừng

Dù đạt nhiều kết quả tích cực, công tác quản lý và bảo vệ rừng tại Tây Yên Tử vẫn đang đối mặt với không ít khó khăn. Địa hình khu bảo tồn chủ yếu là đồi núi cao, dốc đứng, giao thông đi lại cách trở, nhiều khu vực nằm sâu trong rừng, việc tuần tra, kiểm soát, vận chuyển vật tư hoặc triển khai chữa cháy gặp nhiều trở ngại, đặc biệt trong mùa mưa bão.

Bên cạnh đó, một bộ phận người dân sống gần vùng lõi vẫn còn phụ thuộc sinh kế vào rừng, hoạt động canh tác, khai thác củi, chăn thả gia súc trong rừng vẫn còn xảy ra rải rác, tiềm ẩn nguy cơ xâm hại tài nguyên. Việc phối hợp giữa các huyện giáp ranh như Lục Nam, Sơn Động (Bắc Giang cũ) và Quảng Ninh trong xử lý vi phạm còn chưa đồng bộ, dẫn đến tình trạng lấn chiếm đất rừng khó kiểm soát triệt để.

Tác động của biến đổi khí hậu cũng đang trở thành thách thức ngày càng rõ nét: mùa khô kéo dài, nhiều ngày nắng nóng trên 38°C, độ ẩm giảm thấp, khiến vật liệu rừng khô nhanh, nguy cơ cháy lan rộng. Một số loài cây trồng mới (như Lim xanh, Lát hoa) có tỷ lệ sống thấp do thiếu nước, trong khi sâu bệnh xuất hiện nhiều hơn ở các khu vực ven rừng.

Phát triển rừng gắn với bảo tồn đa dạng sinh học

Công tác bảo tồn đa dạng sinh học cũng đạt được những kết quả tích cực. Đơn vị đã phối hợp với các Hạt Kiểm lâm bạn tái thả thành công 01 cá thể Trăn đất và 01 cá thể Khỉ đuôi lợn về môi trường tự nhiên, góp phần phục hồi các quần thể động vật hoang dã. Đồng thời, các đề tài nghiên cứu, phát triển cây lâm sản ngoài gỗ dưới tán rừng như Ba kích, Khôi tía cũng được triển khai thành công, mở ra hướng đi mới cho kinh tế bền vững.

Không chỉ dừng lại ở việc giữ rừng, BQL bảo tồn Tây Yên Tử còn hướng tới phục hồi và phát triển rừng đặc dụng theo hướng sinh thái – đa mục tiêu. Hệ thống khoanh nuôi tái sinh tự nhiên được thực hiện trên các khu rừng đã thu hồi, kết hợp trồng bổ sung các loài bản địa như Lim xanh, Dẻ tùng sọc, Trám trắng, nhằm khôi phục cấu trúc thảm thực vật tự nhiên, tăng khả năng hấp thu các-bon và cải thiện đa dạng sinh học.

Trong tương lai gần, BQL đặt mục tiêu chuyển đổi 100% hoạt động trồng rừng sang hướng bền vững, có chứng chỉ quản lý rừng (FSC), đồng thời tích cực kêu gọi hợp tác với các doanh nghiệp, viện nghiên cứu và tổ chức bảo tồn quốc tế để hình thành “Trung tâm bảo tồn và trải nghiệm sinh thái Tây Yên Tử”, gắn bảo tồn rừng với giáo dục cộng đồng và du lịch sinh thái.

Mở ra chương mới: Phát triển du lịch sinh thái tầm cỡ

Những nỗ lực bảo vệ rừng không ngừng nghỉ đã tạo ra một nền tảng vững chắc để Tây Yên Tử bước vào một giai đoạn phát triển mới. Ngày 27/8/2023, UBND tỉnh Bắc Ninh đã ban hành Quyết định số 1255/QĐ-UBND phê duyệt 'Đề án Du lịch sinh thái nghỉ dưỡng, giải trí trong rừng đặc dụng Khu bảo tồn thiên nhiên Tây Yên Tử, giai đoạn 2022-2030'.

Đề án đặt mục tiêu khai thác tiềm năng cảnh quan, môi trường sinh thái một cách hợp lý, gắn với bảo tồn đa dạng sinh học, tạo việc làm và nâng cao đời sống cho người dân. Mục tiêu đến năm 2030 sẽ thu hút khoảng 2 triệu lượt khách/năm, doanh thu dự kiến đạt 100 tỷ đồng. Tổng nhu cầu vốn đầu tư cho giai đoạn đến 2030 là 568,39 tỷ đồng, chủ yếu từ nguồn vốn xã hội hóa.

Hàng loạt các tuyến, điểm du lịch hấp dẫn sẽ được đầu tư xây dựng và đưa vào khai thác, bao gồm: Khu du lịch tâm linh - sinh thái Tây Yên Tử, tuyến du lịch sinh thái Vũng Tròn - Khe Rỗ, tuyến “Con đường Hoằng Dương Phật pháp”, tuyến du lịch thác Ba Tia và tuyến Nước Vàng - Thác Giót.

Với sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị và sự đồng lòng của người dân, công tác bảo vệ 'lá phổi xanh' Tây Yên Tử được kỳ vọng sẽ tiếp tục gặt hái thêm nhiều thành công, đưa kinh tế - xã hội địa phương ngày càng đi lên, xây dựng Tây Yên Tử trở thành một điểm đến du lịch sinh thái, văn hóa - tâm linh hấp dẫn của khu vực.