Sáng suốt lựa chọn người xứng đáng làm đại biểu dân cử - Quyền và trách nhiệm của cử tri

(Tiếp theo loạt bài "Trọng trách đại biểu dân cử và yêu cầu sáng suốt lựa chọn người có tâm - có tầm - có tài trong kỷ nguyên phát triển mới của đất nước" - Kỳ 1: Trọng trách thiêng liêng của đại biểu dân cử trong Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam)

“Một lá phiếu cũng có sức lực như một viên đạn”

Cầm trong tay lá phiếu, mỗi cử tri cần phát huy quyền làm chủ một cách sáng suốt, bản lĩnh và trách nhiệm; đây không chỉ là hành động chính trị, mà còn là sự lựa chọn tương lai. Một đại biểu thực sự xứng đáng chỉ khi được sàng lọc kỹ lưỡng, được lựa chọn bởi những cử tri công tâm và tỉnh táo trong quyết định sử dụng lá phiếu của mình.

Tư tưởng Hồ Chí Minh luôn đề cao vai trò quan trọng của cử tri và việc cử tri sử dụng quyền công dân của mình thông qua lá phiếu bầu cử. Ngày 5/01/1946, trong Lời kêu gọi quốc dân đi bỏ phiếu, Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: “Về mặt trận quân sự, thì các chiến sĩ dùng súng đạn mà chống quân thù. Về mặt chính trị, thì Nhân dân dùng lá phiếu mà chống với quân địch. Một lá phiếu cũng có sức lực như một viên đạn. Ta đã phải hy sinh rất nhiều mới có cái quyền cầm lá phiếu ngày nay đó”. Người kêu gọi dân ta sẽ tự do lựa chọn và bầu ra những người xứng đáng thay mặt cho mình và gánh vác việc nước. Làm việc nước là phải hy sinh, là phấn đấu, quên lợi riêng mà nghĩ lợi chung. Những ai muốn làm quan cách mạng thì nhất định không nên bầu.

Phát biểu tại Đại hội Nhân dân Thủ đô chào mừng các vị ứng cử đại biểu Quốc hội tại Hà Nội ra mắt cử tri (ngày 24/4/1960), Bác cũng khẳng định: Lá phiếu cử tri có một giá trị rất cao quý; nó là một dấu hiệu xác nhận rằng Nhân dân thật sự làm chủ nước nhà. Nhân dân ta đã đấu tranh lâu dài và anh dũng, đã hy sinh biết bao xương máu trong cách mạng và trong kháng chiến mới giành được và giữ được quyền dùng lá phiếu ấy. Vì vậy, đối với lợi ích chung của Tổ quốc cũng như đối với lợi ích riêng của mỗi người, đồng bào cử tri phải làm tròn nhiệm vụ của mình...

Tối ngày 14/4/1964, trong bài nói với đại biểu Nhân dân Thủ đô trong cuộc ra mắt của các vị ứng cử đại biểu Quốc hội khóa III, Người đã khẳng định lại một lần nữa: “Lá phiếu của cử tri tuy khuôn khổ bé nhỏ, nhưng giá trị của nó thì vô cùng to lớn... Vì vậy, đi bỏ phiếu trong cuộc tổng tuyển cử vừa là quyền lợi quý báu, vừa là nghĩa vụ thiêng liêng của mỗi người cử tri. Phải đi bỏ phiếu để lựa chọn những người xứng đáng thay mặt mình trong Quốc hội”.

Vì lẽ đó, mỗi cử tri khi tham gia bầu cử không những là niềm vinh dự của bản thân được thực hiện quyền dân chủ, mà còn là nghĩa vụ công dân, thể hiện trách nhiệm chính trị của mình đối với vận mệnh đất nước, xứng đáng với bao thế hệ đã hy sinh xương máu để giành lại quyền thiêng liêng cho dân tộc là độc lập, tự do, dân chủ như lời Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dạy.

Quyền bầu cử và ứng cử là của công dân, là quyền được Hiến pháp ghi nhận và việc thực hiện các quyền này phải theo quy định của pháp luật. Hiến pháp và pháp luật hiện hành quy định, tính đến ngày bầu cử được công bố, công dân Việt Nam đủ 18 tuổi trở lên có quyền bầu cử và đủ 21 tuổi trở lên có quyền ứng cử vào Quốc hội, HĐND các cấp.

Với mỗi dịp Nhà nước tổ chức bầu cử, đây chính là cơ hội để người dân thể hiện quyền làm chủ trực tiếp của mình thông qua lá phiếu bầu, trực tiếp lựa chọn những người có đủ đức, đủ tài, xứng đáng đại diện cho ý chí, nguyện vọng của chính mình.

Việc bầu cử lựa chọn đại biểu dân cử không chỉ là quyền, mà còn là trách nhiệm chính trị của mỗi cử tri. Bất cứ hành vi, suy nghĩ thờ ơ, bàng quan với bầu cử, hay đi bỏ phiếu kiểu “cho xong”, “cho có”, “bầu hộ”, “bầu thay”... không những đã tự mình từ bỏ quyền lợi thiêng liêng của một công dân, mà còn là hành xử thiếu trách nhiệm đối với vận mệnh dân tộc, với sự phát triển tương lai của đất nước.

Trong phiên khai mạc Hội nghị toàn quốc triển khai công tác bầu cử Quốc hội khóa XV và HĐND các cấp, nhiệm kỳ 2021 - 2026 (ngày 21/01/2021), Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng khi đó đã khẳng định đây là cuộc vận động chính trị quan trọng và là đợt sinh hoạt dân chủ sâu rộng trong mọi tầng lớp Nhân dân; là cơ hội để Nhân dân ta thực hiện quyền làm chủ của mình thông qua việc lựa chọn, bầu ra những đại biểu tiêu biểu, thật sự có đức, có tài, xứng đáng đại diện cho Nhân dân tại Quốc hội và HĐND các cấp. Đây cũng là dịp để tiếp tục xây dựng, củng cố và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN của Nhân dân, do Nhân dân và vì Nhân dân.

Sàng lọc kỹ lưỡng, không dễ dãi trong lựa chọn

Trong bất cứ giai đoạn cách mạng nào, ở bất kỳ lĩnh vực, địa phương nào, cán bộ bao giờ cũng đóng vai trò quyết định; công tác cán bộ không chỉ là khâu then chốt trong công tác xây dựng Đảng, Nhà nước mà còn là mắt xích trọng yếu trong toàn bộ hoạt động của bộ máy Nhà nước. Vì lẽ đó, sáng suốt lựa chọn những người xứng đáng, có tâm - có tầm - có tài để đại diện cao nhất cho ý chí, nguyện vọng và quyền lực của Nhân dân, nói tiếng nói của Nhân dân và hành động vì lợi ích của Nhân dân là yêu cầu rất quan trọng.

Tại Chỉ thị 46-CT/TW ngày 16/5/2025 về lãnh đạo cuộc bầu cử đại biểu Quốc hội khóa XVI và bầu cử đại biểu HĐND các cấp nhiệm kỳ 2026 - 2031, Bộ Chính trị đã nêu rõ: Lãnh đạo tốt công tác nhân sự, bảo đảm phát huy dân chủ gắn với sự lãnh đạo tập trung, thống nhất của Đảng trong công tác cán bộ. Gắn kết quả nhân sự của đại hội đảng các cấp và quy hoạch cán bộ với công tác chuẩn bị giới thiệu những người tiêu biểu, có quan điểm, lập trường chính trị vững vàng, đủ tiêu chuẩn, có năng lực và điều kiện thực hiện nhiệm vụ đại biểu Quốc hội và đại biểu HĐND.

Không đưa vào danh sách ứng cử người có biểu hiện cơ hội chính trị, tham vọng quyền lực, bảo thủ, tư tưởng bè phái, cục bộ, địa phương; các đối tượng đang bị thanh tra, kiểm tra dấu hiệu vi phạm, đã bị các cơ quan có thẩm quyền kết luận không trung thực; người đứng đầu cơ quan, tổ chức, đơn vị để xảy ra những vụ, việc tham nhũng, lãng phí, tiêu cực, mất đoàn kết nghiêm trọng.

Theo quy định của pháp luật, đại biểu Quốc hội là người đại diện cho ý chí, nguyện vọng của Nhân dân ở đơn vị bầu cử ra mình và của Nhân dân cả nước; là người thay mặt Nhân dân thực hiện quyền lực nhà nước trong Quốc hội; phải đáp ứng các tiêu chuẩn như: Trung thành với Tổ quốc, Nhân dân và Hiến pháp, phấn đấu thực hiện công cuộc đổi mới, vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh; Có một quốc tịch là quốc tịch Việt Nam; Có phẩm chất đạo đức tốt, cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư, gương mẫu chấp hành pháp luật; có bản lĩnh, kiên quyết đấu tranh chống tham nhũng, lãng phí, mọi biểu hiện quan liêu, hách dịch, cửa quyền và các hành vi vi phạm pháp luật khác; Có trình độ văn hóa, chuyên môn, có đủ năng lực, sức khỏe, kinh nghiệm công tác và uy tín để thực hiện nhiệm vụ đại biểu Quốc hội; Liên hệ chặt chẽ với Nhân dân, lắng nghe ý kiến của Nhân dân, được Nhân dân tín nhiệm; Có điều kiện tham gia các hoạt động của Quốc hội.

Đại biểu HĐND là người đại diện cho ý chí, nguyện vọng của Nhân dân địa phương, chịu trách nhiệm trước cử tri địa phương và trước HĐND về việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn đại biểu của mình; phải đáp ứng các tiêu chuẩn: Trung thành với Tổ quốc, Nhân dân và Hiến pháp, phấn đấu thực hiện công cuộc đổi mới, vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh; Chỉ có một quốc tịch là quốc tịch Việt Nam; Có phẩm chất đạo đức tốt, cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư, gương mẫu chấp hành pháp luật; có bản lĩnh, kiên quyết đấu tranh chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực, mọi biểu hiện quan liêu, hách dịch, cửa quyền và các hành vi vi phạm pháp luật khác; Có trình độ học vấn, chuyên môn, đủ năng lực, sức khỏe, kinh nghiệm công tác và uy tín để thực hiện nhiệm vụ đại biểu; có điều kiện tham gia các hoạt động của HĐND; Cư trú hoặc công tác tại cơ quan, tổ chức, đơn vị, doanh nghiệp ở đơn vị hành chính mà mình là đại biểu HĐND; Liên hệ chặt chẽ với Nhân dân, lắng nghe ý kiến của Nhân dân, được Nhân dân tín nhiệm.

Trong kỷ nguyên chuyển đổi số, phát triển kinh tế số, yêu cầu về một đại biểu dân cử không chỉ dừng lại ở tư cách chính trị, tiêu chuẩn pháp lý, mà còn ở năng lực lập pháp, giám sát và kiến tạo chính sách công. Cử tri kỳ vọng đại biểu không chỉ biết lắng nghe mà còn dám nói, dám đấu tranh cho lẽ phải, bảo vệ quyền lợi hợp pháp, chính đáng của Nhân dân, phản biện chính sách một cách có trách nhiệm. Nhiều cử tri kỳ vọng ở những hình mẫu đại biểu tận tụy, chuyên nghiệp, cầu thị và gắn bó bền chặt với cử tri; hội tụ cả ba yếu tố: có tấm lòng vì Nhân dân, tầm nhìn chiến lược và tài năng phản biện, năng lực lập pháp.

Để cử tri có thể thực hiện quyền lựa chọn một cách thực chất, minh bạch, cần có sự đổi mới đồng bộ trong khâu hiệp thương, giới thiệu ứng cử, cung cấp thông tin và tổ chức bầu cử. Ủy ban bầu cử các cấp cần bảo đảm các nguyên tắc công khai, dân chủ, khách quan, không chạy theo thành tích.

Ông Nguyễn Túc, Ủy viên Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam từng cho rằng, việc thỏa thuận lập danh sách của các cơ quan Trung ương ứng cử đại biểu Quốc hội cần chọn được các đại biểu có tâm, có tầm, có uy tín với Nhân dân, không vì tình cảm mà nể nang nhau. “Hội nghị Hiệp thương phải lựa chọn cho kỹ, làm sao loại bỏ những động cơ không tốt, không trong sáng, những người không đủ tư cách vào Quốc hội, không vì cục bộ địa phương để có thể giới thiệu người tài, để Quốc hội thực sự đại diện cho tiếng nói của Nhân dân và vì Nhân dân”, ông Túc khẳng định.

Đồng thời, vai trò của Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội trong việc giới thiệu, phản biện, giám sát chất lượng ứng cử viên phải được nâng lên tầm cao mới. Cần thiết thể chế hóa cơ chế thật sự rõ ràng để người dân phản ánh, đánh giá ứng cử viên trước, trong và sau khi bầu cử.

(Còn tiếp)