Tận dụng quy tắc xuất xứ trong EVFTA - Chìa khóa giúp doanh nghiệp Việt duy trì tăng trưởng giữa biến động thương mại toàn cầu

EVFTA: Đòn bẩy cho tăng trưởng xuất khẩu sang châu Âu

Từ khi EVFTA chính thức có hiệu lực ngày 1/8/2020, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang EU đã tăng trưởng ấn tượng — từ 17,9 tỷ USD năm 2020 lên tới 51,72 tỷ USD năm 2024. Trong cùng giai đoạn, giá trị hàng hóa được cấp Giấy chứng nhận xuất xứ (C/O) ưu đãi theo EVFTA tăng từ 2,66 tỷ USD lên 18,13 tỷ USD, tương ứng tỷ lệ sử dụng C/O ưu đãi tăng từ 14,8% lên 35,1%.

Theo bà Trịnh Thị Thu Hiền – Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương), đây là minh chứng cho thấy các doanh nghiệp Việt Nam đang ngày càng chủ động hơn trong việc tận dụng ưu đãi thuế quan, đáp ứng quy tắc xuất xứ trong khuôn khổ EVFTA.

Một số nhóm hàng đạt tỷ lệ cấp C/O ưu đãi rất cao như chè (99,2%), thủy sản (84,4%), hạt tiêu (75,3%) và giày dép (gần 100%). Nhờ đó, tỷ trọng xuất khẩu sang EU chiếm 13,19% tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam năm 2024, giúp nước ta duy trì mức xuất siêu 35,2 tỷ USD – cao nhất trong các FTA Việt Nam đã ký kết.

Doanh nghiệp chủ động tận dụng lợi thế EVFTA

Ở góc độ ngành hàng, bà Phan Thị Thanh Xuân – Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Da – Giày – Túi xách Việt Nam cho biết, EVFTA đã tạo lợi thế lớn cho ngành da giày – lĩnh vực hiện chiếm 24 – 26% kim ngạch xuất khẩu của toàn ngành sang EU.

“Đối với da giày, quy tắc xuất xứ yêu cầu chỉ cần đạt khoảng 40% giá trị gia tăng tại Việt Nam. Gần như toàn bộ lô hàng xuất khẩu của ngành đều đáp ứng được tiêu chí này, qua đó tận dụng tối đa ưu đãi thuế quan của EVFTA,” bà Xuân cho biết.

Nhờ tận dụng hiệu quả hiệp định và duy trì hệ thống khách hàng truyền thống, xuất khẩu da giày sang EU đã tăng trưởng mạnh mẽ, bù đắp phần sụt giảm từ các thị trường khác trong giai đoạn chịu tác động của đại dịch COVID-19.

Thách thức trong đáp ứng quy tắc xuất xứ

Dù đạt được nhiều kết quả tích cực, việc tận dụng ưu đãi từ EVFTA vẫn còn hạn chế. Nhiều doanh nghiệp chưa đáp ứng đầy đủ quy tắc xuất xứ do phụ thuộc vào nguồn nguyên liệu nhập khẩu hoặc chưa chủ động xây dựng chuỗi cung ứng nội địa.

Theo bà Hiền, tỷ lệ cấp C/O ưu đãi còn chênh lệch giữa các nhóm hàng, phụ thuộc vào khả năng đáp ứng quy tắc xuất xứ của từng ngành. Đây là rào cản khiến không ít doanh nghiệp chưa khai thác hết tiềm năng của EVFTA.

Tận dụng EVFTA để ứng phó chính sách thuế đối ứng của Hoa Kỳ

Trong bối cảnh thương mại toàn cầu có nhiều biến động, Hoa Kỳ và nhiều nền kinh tế lớn đang áp dụng các chính sách thuế đối ứng, ảnh hưởng đến dòng chảy hàng hóa quốc tế.

Ông Đỗ Ngọc Hưng – Tham tán thương mại Việt Nam tại Hoa Kỳ cho biết, tương tự EU, các hiệp định thương mại của Mỹ đều đặt trọng tâm vào quy tắc xuất xứ – xem đây là “tấm vé thông hành” để doanh nghiệp chứng minh năng lực và minh bạch chuỗi cung ứng. “Doanh nghiệp Việt Nam cần tái cấu trúc nguồn nguyên liệu, tăng hàm lượng nội địa và đáp ứng tốt hơn các tiêu chuẩn về lao động, môi trường,” ông Hưng khuyến nghị.

Ông Hưng cũng nhấn mạnh, trong khi Hoa Kỳ đang sử dụng thuế đối ứng như công cụ điều tiết thương mại dài hạn, Việt Nam cần vừa đàm phán chính sách song phương, vừa tăng cường khai thác hiệu quả các FTA hiện có, đặc biệt là EVFTA, để cân bằng cán cân thương mại và mở rộng thị trường xuất khẩu mới.

Doanh nghiệp linh hoạt thích ứng trước biến động

Chia sẻ về tác động thực tế, ông Ngô Minh Phương – Giám đốc điều hành Công ty TNHH Việt Trường cho biết, khi Mỹ tuyên bố áp thuế đối ứng với Trung Quốc hồi tháng 4/2025, đơn hàng thủy sản từ Mỹ sang Việt Nam tăng mạnh 500 – 600%. Tuy nhiên, khi căng thẳng lắng dịu, lượng đơn hàng nhanh chóng sụt giảm.

“Doanh nghiệp phải linh hoạt mở rộng thị trường, phát triển sản phẩm giá trị gia tăng và đáp ứng đầy đủ tiêu chuẩn xuất xứ để giữ vững uy tín tại thị trường EU,” ông Phương nói. Ông cho biết, xuất khẩu của công ty sang EU đã tăng gấp đôi nhờ tận dụng ưu đãi của EVFTA, đồng thời doanh nghiệp đang đẩy mạnh chiến lược “xanh hóa sản xuất”, đáp ứng yêu cầu về chứng chỉ carbon.

Với ngành da giày, bà Phan Thị Thanh Xuân nhận định chính sách thuế đối ứng của Hoa Kỳ tuy chưa gây ảnh hưởng nghiêm trọng, nhưng đã tác động đến sức tiêu thụ và chi phí sản xuất. “Các doanh nghiệp phải tăng nội lực, giảm phụ thuộc nhập khẩu nguyên liệu để không mất lợi thế cạnh tranh,” bà nhấn mạnh.

Tăng cường hướng dẫn, hỗ trợ doanh nghiệp tận dụng quy tắc xuất xứ

Theo bà Trịnh Thị Thu Hiền, Bộ Công Thương đang triển khai nhiều giải pháp để hỗ trợ doanh nghiệp tận dụng tốt hơn các FTA, trong đó có EVFTA.

Cụ thể, Cục Xuất nhập khẩu tập trung xây dựng cơ chế minh bạch về xuất xứ hàng hóa, tăng cường phòng chống gian lận, hướng dẫn địa phương cấp C/O đúng quy định; đẩy mạnh tập huấn “cầm tay chỉ việc” cho doanh nghiệp về quy tắc xuất xứ; phối hợp chặt chẽ với hải quan các nước nhập khẩu để đảm bảo hàng hóa Việt Nam được hưởng ưu đãi thuế quan hợp pháp.

Bà Hiền nhấn mạnh: “Tận dụng hiệu quả quy tắc xuất xứ không chỉ giúp doanh nghiệp hưởng ưu đãi thuế quan mà còn là cách khẳng định thương hiệu, uy tín hàng hóa Việt Nam trên thị trường quốc tế.”

Trong bối cảnh thương mại toàn cầu đầy biến động, việc tăng cường tận dụng quy tắc xuất xứ trong EVFTA không chỉ giúp doanh nghiệp Việt Nam duy trì lợi thế cạnh tranh tại thị trường EU, mà còn là bước đi chiến lược để ứng phó với chính sách thuế đối ứng và bảo hộ thương mại từ các đối tác lớn.

EVFTA không chỉ là “cánh cửa ưu đãi thuế quan”, mà còn là động lực thúc đẩy doanh nghiệp Việt tái cấu trúc sản xuất, nâng cao năng lực nội tại và phát triển bền vững trong kỷ nguyên hội nhập mới.