Trợ giúp pháp lý - mở cánh cửa pháp luật, trao chìa khoá tương lai

Sai lầm từ thiếu hiểu biết pháp luật

Theo bà Lê Thị Diệu - Giám đốc Trung tâm TGPL nhà nước tỉnh Điện Biên, Điện Biên là một trong những tỉnh miền núi. Do đó, người dân còn gặp nhiều khó khăn trong việc tiếp cận các dịch vụ pháp lý; thiếu hiểu biết các quy định pháp luật về quyền và lợi ích để tự bảo vệ mình trước những hành vi vi phạm pháp luật.

“Những người nghèo và người dễ bị tổn thương lại bị hạn chế tiếp cận thông tin và các thiết chế tư pháp do các yếu tố khác nhau như rào cản địa lý và ngôn ngữ, họ là những người cần hỗ trợ pháp lý nhất”, bà nói.

Trong hành trình gần 20 năm công tác TGPL, bà Diệu đã gặp nhiều hoàn cảnh trớ trêu, nhiều việc đau lòng, mà trong nhiều vụ việc, bên cạnh những yếu tố chủ quan, việc thiếu hiểu biết pháp luật là một trong những nguyên nhân lớn dẫn tới hành vi phạm tội.

“Dù bộn bề công việc khiến chúng tôi không thể nhớ chính xác tất cả những người đã được trợ giúp, nhưng trong hành trình ấy, có những vụ việc day dứt, những con người đã thực sự in sâu, trở thành những câu chuyện ám ảnh trong tâm trí chúng tôi”, bà kể lại.

Điển hình trong đó là vụ việc xảy ra vào năm 2014. Một thanh niên người dân tộc thiểu số tên là H.A.N bị khởi tố về tội “mua bán người”, mà người bị bán lại chính là người yêu của N. Mới trước đó, N. đã dẫn cô gái về xin phép bố mẹ cho cưới nhưng bị gia đình phản đối với lý do cả hai có họ hàng nên không thể kết hôn.

Tuổi trẻ non dại, không tìm được lối thoát khác, N. đi đến một quyết định khiến cậu phải trả giá đắt sau này: liên hệ với những kẻ buôn người để bán người yêu đổi lấy số tiền 3 triệu đồng!

“Lần đầu tiên tiếp xúc với N. tại Trại tạm giam công an tỉnh Điện Biên, chúng tôi thấy một vóc dáng nhỏ bé, làn da sạm đen, gương mặt mệt mỏi nhưng không giấu được nét ngơ ngác chưa trưởng thành. Với vẻ ngoài ấy, thật khó để hình dung đó lại là người có thể thực hiện một hành vi đáng trách đến vậy. Nhưng rồi, trong quá trình hỏi cung, khi N. rụt rè kể về lý do phạm tội, một sự thật ngây ngô đến khó tin đã khiến chúng tôi không khỏi vừa thương lại vừa trách. Cậu nói: “Bố mẹ cấm, không cho lấy. Nếu không lấy được nhau kiểu gì rồi nó (người yêu) cũng ăn lá ngón để chết, thà bán đi cho người khác còn được ít tiền chứ để nhà rồi người cũng chết mà tiền cũng không được”, bà Lê Thị Diệu kể tiếp.

Câu nói ấy của N. như một nhát cứa vào lòng bà Diệu, hé lộ sự bế tắc cùng cực và nhận thức pháp luật còn non nớt của một thanh niên địa phương.

Tại tỉnh Tây Ninh, bà Đặng Kim Hà – Phó Giám đốc phụ trách Trung tâm TGPL nhà nước tỉnh cũng cho hay, trong quá trình trợ giúp của cán bộ Trung tâm TGPL tỉnh, có nhiều cá nhân phạm tội là đối tượng được TGPL, gia đình có hoàn cảnh khó khăn, là người khuyết tật… Có những trường hợp phạm tội do thiếu hiểu biết về pháp luật.

Trong những trường hợp này, bên cạnh việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người được trợ giúp, vai trò của trợ giúp viên pháp lý còn là thuyết phục để họ nhận thức được sai phạm của mình, tích cực khắc phục hậu quả và cải tạo tốt để có thể sớm được trở về tái hoà nhập cộng đồng.

Điểm tựa cho người yếu thế

Luật sư Nguyễn Văn Hà, Phó Chủ nhiệm Đoàn Luật sư TP Hà Nội đã tham gia nhiều vụ việc TGPL nhưng ông nhớ mãi vụ án dân sự tranh chấp chia thừa kế kéo dài suốt mấy năm liên quan đến khối di sản nhà đất tại TP Hà Nội, mà người đề nghị TGPL là một cô gái không may bị khuyết tật do ảnh hưởng của chất độc da cam.

“Vụ án kéo dài tới 7 năm, trong 4 năm đầu đã có tới 5 luật sư tham gia nhưng không thành công. Sau đó, tôi tham gia vụ án theo sự phân công của Trung tâm TGPL Nhà nước TP Hà Nội”, ông Hà kể lại.

Hoàn cảnh của cô gái thôi thúc ông tích cực nghiên cứu hồ sơ cũng như các quy định của pháp luật để tìm phương án tốt nhất nhằm đòi lại công bằng cho nguyên đơn. Tháng 6/2013, vụ án được giải quyết dứt điểm, nguyên đơn đã thắng kiện. Nhờ đó, cô gái đã có chỗ ở ổn định, không còn phải đi ở nhờ nhà chùa như trước.

TGPL là một trong những chính sách có ý nghĩa nhân văn trong tổng thể các chính sách an sinh xã hội của Đảng và Nhà nước ta. Theo thống kê, người thuộc diện TGPL ở nước ta chiếm khoảng 45% dân số. Đặt trong bối cảnh Việt Nam là một nước đang phát triển và so sánh với một số nước trên thế giới, số lượng người thuộc diện được TGPL miễn phí ở nước ta đang bao phủ rất lớn.

Thực tế cho thấy, từ khi triển khai Luật TGPL năm 2017 đến nay, số lượng và chất lượng dịch vụ TGPL ngày càng được nâng cao, thực sự trở thành công cụ bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người được TGPL.

Bà Đặng Kim Hà khẳng định, sự hỗ trợ của những người làm công tác TGPL là vô cùng cần thiết và mang tính nhân văn sâu sắc. Họ lắng nghe tiếng nói, nguyện vọng của những người lạc lối, người yếu thế, góp phần bảo vệ cho quyền lợi pháp lý chính đáng của những người này.

Thông qua hoạt động của các Trung tâm TGPL, người dân trong tỉnh Tây Ninh, nhất là người dân vùng nông thôn không những nâng cao hiểu biết về pháp luật mà còn được tiếp cận với các dịch vụ pháp lý miễn phí, được bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình.

Bên cạnh đó, những đối tượng trong diện trợ giúp khi vi phạm pháp luật bị truy tố, xét xử cũng được bảo vệ theo quy định của luật pháp. “Điều này cho thấy nơi đây đã trở thành địa chỉ đáng tin cậy cho trường hợp được trợ giúp”, bà Đặng Kim Hà cho hay.

Có thể khẳng định, Luật TGPL năm 2017 cùng với việc mở rộng người thuộc diện được TGPL trong các Luật có liên quan được ban hành thời gian qua nhằm đáp ứng thực tiễn nhu cầu TGPL của nhóm người yếu thế, dễ bị tổn thương, tạo hành lang pháp lý quan trọng trong triển khai thực hiện nhiệm vụ “Mở rộng đối tượng được TGPL phù hợp với điều kiện của đất nước” được giao tại Nghị quyết số 27-NQ/TW ngày 09/11/2022 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII về tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới”.