Về quê hương Tướng Giáp 'coi bơi' mừng Tết Độc lập

Đó là lời của bà Nguyễn Thị Xuân khi đứng cổ vũ đua thuyền trên sông Kiến Giang. Bà Xuân là người làng An Xá (xã Lộc Thủy, huyện Lệ Thủy, tỉnh Quảng Bình cũ), nay thuộc xã Lệ Thủy, tỉnh Quảng Trị - quê hương của cố Đại tướng Võ Nguyên Giáp. Bà Xuân xa xứ làm ăn và sinh sống cùng con, cháu ở phường Khánh Hội (TP HCM) đã 25 năm nay, trừ mùa dịch COVID ra, thì năm nào cả gia đình bà cũng đông đủ về quê mỗi dịp 2/9.

Xứ Lệ địa linh nhân kiệt

Lệ Thủy là vùng quê giàu truyền thống văn hóa, cách mạng. Nơi đây đã sinh ra, nuôi dưỡng ý chí cách mạng, kiên trung của nhà lãnh đạo quân sự tài ba, kiệt xuất - Đại tướng Võ Nguyên Giáp (1911 - 2013), vị Tổng Tư lệnh Quân đội đầu tiên và duy nhất trong lịch sử Việt Nam.

Trong cả 2 cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ thần thánh của dân tộc Việt Nam, Tướng Giáp trực tiếp chỉ huy nhiều chiến dịch lớn. Tên tuổi người gắn với Chiến thắng Điện Biên Phủ (1954) “lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu” và Chiến dịch Hồ Chí Minh (1975) lịch sử - những dấu mốc chói lọi của lịch sử dân tộc. Sau khi trút hơi thở cuối cùng tại nhà riêng ở Thủ đô Hà Nội, Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã trở về yên nghỉ tại quê nhà - một cuộc trở về cuối cùng và mãi mãi...

Từ những ngày hạ tuần tháng 8, đất và người xứ Lệ đã dang rộng vòng tay để đón chào những đoàn khách, những người con xa xứ trên khắp mọi miền trở về quê hương để vui Tết Độc lập. Người dân xứ này đón đến 2 cái tết trong năm. Ngoài Tết Nguyên đán, còn một cái tết khác có phần tưng bừng, rộn rã hơn là Tết Độc lập. Về miền quê này, từ đứa trẻ đến cụ già móm mém răng đen cũng thuộc nằm lòng mà ngâm ngợi đoạn thơ truyền miệng:

“Dù ai đi Tây, về Đông

Mồng Hai tháng Chín cũng mong về nhà.

Về nhà xem hội quê ta,

Dưới sông bơi trải, nhà nhà cờ bay”.

Khắp các làng quê các xã mới hôm nay như: Tân Mỹ, Lệ Thủy, Cam Hồng, Trường Phú, Lệ Ninh... của tỉnh Quảng Trị hôm nay, đặc biệt là những làng xóm dọc đôi bờ dòng Kiến Giang đã ắp đầy không khí vui tươi, rực rỡ của biểu ngữ, cờ hoa trong niềm hân hoan mừng Tết Độc lập.

Trong mỗi gia đình, bà con đều đã chuẩn bị chu đáo cho Tết Độc lập với nhiều sản vật của quê hương. Những mẻ gạo trắng đẹp nhất của vụ gặt mới được đem ra để nấu thành những mẻ cơm thơm ngon nhất đãi khách. Rồi thì vịt, cá, tôm, ngan, ngỗng... những món rất đặc trưng của miền đất thanh bình, trù phú này.

Đêm 1/9 như lệ thường, bà con thành kính bày mâm ngũ quả, bánh trái, những sản vật quê hương dâng lên bàn thờ Bác Hồ và Đại tướng Võ Nguyên Giáp… Gia đình cụ Đặng Quang Toàn (91 tuổi, làng Hạ Trạch, xã Tân Mỹ) có 7 người con, cháu, chắt hơn 30 đứa. Cứ đến dịp Tết Độc lập là nhà cụ lại vui rộn rã vì con cháu về quây quần.

“Tôi “lệnh” cho con cháu rằng, Tết tây, Tết ta có thể bận, nhưng Tết Độc lập không đứa nào được thiếu. Bữa cơm đông đủ cháu con ngồi tràn cả ra sân nhà vẫn thấy chật. Đứa thì khoe ăn nên làm ra, đứa học hành thành đạt... Tuổi già gần đất xa trời như tôi có gì vui hơn nữa, mai có nằm xuống cũng an lòng” - cụ Toàn tâm sự.

Lễ hội Đua, bơi “tuổi đời” hơn nửa thế kỷ

Sau những ngày mùa vụ bận rộn, bà con Lệ Thủy lại tạm gác việc làm ăn để chuẩn bị cho những hội thao tranh tài mừng Tết Độc lập. Rất nhiều hoạt động văn hóa - thể thao như: tổ chức thi đấu bóng chuyền nam - nữ, liên hoan giao lưu văn nghệ, hò khoan Lệ Thủy… Không khí cổ vũ, luyện tập, họp bàn chiến thuật rộn rã dưới từng mái hiên nhà, khắp ngõ lối xóm.

Nổi bật và độc đáo nhất trong các hoạt động mừng Tết Độc lập ở quê hương Đại tướng là Lễ hội Đua, bơi thuyền truyền thống trên sông Kiến Giang. Đây là Di sản văn hóa phi vật thể cấp Quốc gia được ấn định tổ chức vào dịp Quốc khánh 2/9 để chào mừng sự kiện đặc biệt này.

Sách “Ô Châu cận lục” của Dương Văn An viết về lễ hội đua thuyền xưa ở vùng đất này như sau: “Những năm ít mưa, thổ dân nơi đây mở cuộc đua thuyền, liền được mưa ngay” và Lễ hội Đua thuyền này từng tồn tại ở vùng đất “hai huyện” (Quảng Ninh và Lệ Thủy cũ) hơn 500 năm. Qua bao biến thiên dâu bể của lịch sử, Lễ hội Đua thuyền không hề mai một.

Trong tiềm thức người dân Lệ Thủy bây giờ, hội đua thuyền là hoạt động thiêng liêng thể hiện ước vọng cầu cho mưa thuận, gió hòa, mùa màng bội thu, ấm no, hạnh phúc và luyện rèn sức trai, sức gái để chế ngự thiên nhiên, sẵn sàng chống chọi với mùa mưa bão đang đến gần.

Kiến Giang “dậy sóng” thuyền đua, bơi mừng Tết Độc lập. (Ảnh: Hoàng An)

Trải qua hơn 50 lần tổ chức từ sau Cách mạng Tháng Tám thành công, Lễ hội Đua, bơi thuyền truyền thống trên sông Kiến Giang luôn diễn ra với không khí sôi nổi, đoàn kết, thân ái và đầy tinh thần thượng võ.

Để có thuyền đua lướt nhanh, các làng phải tìm rước những nghệ nhân “bắt đò đua giỏi”, có bí quyết gia truyền về nghề đóng thuyền bơi (thuyền nam) cũng như thuyền đua (thuyền nữ). Các tay chèo của đội đua, dù là nam hay nữ đều được tuyển chọn những người khỏe nhất trong vùng, dẻo dai, dạn dày sông nước. Từ những ngày giữa tháng 8, các đội đua đã giong thuyền ra sông luyện tập. Vang vọng trên Kiến Giang là tiếng mõ phách bắt nhịp chèo, tiếng hò cổ vũ “lên hô lên, hô lên” rất hào sảng…

Kiến Giang “dậy sóng” thuyền đua

Từ sáng sớm ngày diễn ra vòng chung kết đua bơi, nghìn nghịt người, xe đổ về vùng trung tâm. Hai bên bờ Kiến Giang rợp cờ hoa, biểu ngữ, người đông chật kín rạng ngời cổ vũ. Mặt sông Kiến Giang dậy sóng bởi nhịp chèo khua nước. Đất và người Lệ Thủy bừng lên một không khí lễ hội đặc trưng của vùng quê lúa thanh bình.

Sau tiếng lệnh, các tay chèo như gầm lên gồng mình lấy đà đẩy thuyền bật ra, lướt mặt sông lao tới. Người reo hò, người vẫy nón, phất cờ… Nhiều người còn lội ra mép sông tát nước theo thuyền đua cổ vũ. Hết “mái xắp” lấy đà, đò đua chuyển theo “mái khoan” dưỡng sức cho chặng nước rút. “Lên hô lên! Hô lên! Lên hô lên! Hô lên…”. Tiếng cổ vũ như dội vang vào sâu trong các làng xóm bên sông. Theo nhịp hò, hàng trăm tay chèo đẩy mái chầm vục xuống nước đều rắp, thuyền đua như con rồng nước cuộn mình băng lên…

Nhiều năm nước, người dân về dự hội chỉ được chứng kiến thời khắc xuất phát và về đích của các đò đua vì chủ yếu tập trung trên cây cầu Mũi Viết chật hẹp. Nay những chiếc cầu to đẹp đã được cất lên nối ngang đôi bờ, người Lệ Thủy thỏa sức đứng reo hò, cổ vũ trên những cây cầu này và phóng tầm mắt ra cả một vùng sông dài để “coi bơi”.

Khoảnh khắc các đò bơi về đích mới là lúc cảm xúc bừng lên cùng tiếng hò reo như sấm dậy. Những mệt nhọc do thả sức trên đường đua dường như tan biến hết bởi những cái ôm mừng rỡ siết chặt của đồng đội, người thân, bà con xóm giềng cứ nối tiếp nhau.

Trải qua hơn 500 năm, người dân vùng quê hương Lệ Thủy gắn bó với sông nước Kiến Giang. Từ lao động, chài lưới, giao thương sông nước mà kết tinh nghệ thuật chèo thuyền, bơi thuyền. Dù khi tranh tài có kẻ thắng, người thua, nhưng ai cũng hân hoan với niềm vui lớn mừng Lễ Độc lập của cả dân tộc.